IMGC94

Wprowadzenie

26

ne fizycznie, ale realne społecznie. Zjawisko emergencji ma ogólny charakter, działa jako podstawowa reguła życia społecznego. Jednak jego zachodzenie na poszczególnych poziomach, czyli jego skonkretyzowane działanie, może być względnie odmienne ze względu na to. że operuje w takim wła.<nie obszarze życia społecznego. Ponadto uznaje się. iż rzeczywistością społeczną rządzi metastruktura, czyli struktura struktur. Warianty tego prawa regulują współzależności między sferami rzeczywistości, czyli poziomami życia. Jest to również strukturalna właściwość świata społecznego.

Przyjmując taką wizję rzeczywistości, mikrosocjologia strukturalna podkreśla, iż zjawiska występujące na danym poziomie są wielorako powiązane ze sobą i wzajemnie uwarunkowane. Determinowane są one również zjawiskami mieszczącymi się na innych poziomach rzeczywistości. „Właściwości i działanie mikrostruktur społecznych są ostatecznie zdeterminowane przez cechy i działanie makrostruktur społecznych. Ich wpływ jest szczególnie istotny, gdy analizuje się globalne właściwości małych grup społecznych. Nie wolno jednakże pomijać uwarunkowań o charakterze endogennym, a także uwarunkowań poprzez cechy i sposób zachowania działających jednostek" (Szmatka. 1980. s. SI). Wyjaśnianie zjawisk odbywa się zatem przez sięganie do rzeczywistości społecznej tego samego poziomu. Jest to wyjaśnianie pierwszego rzędu. Wyjaśnia się również, sięgając do jednostek oraz do makrostrukiur społecznych. Jest to wyjaśnianie drugiego rzędu. W efekcie stosuje się zarówno holizm, jak i redukcjonizm metodologiczny w mikrosocjologii strukturalnej.

Postępowanie naukowe powinno być prowadzone w taki sposób i według takich procedur, które pozwolą rozpoznać wielopoziomowo ustrukturalizowaną rzeczywistość społeczną. Wprowadza się tutaj pojęcie dystansu, które oznacza określoną perspektywę poznawczą badacza. Socjologiczną obserwację zjawiska możemy prowadzić z bliska, mając je niejako przed oczami i oglądając je z wielu stron, pod wieloma aspektami i w różnych okolicznościach społecznych, na przykład prowa-dzenie studiów władzy społecznej we współczesnych polskich rodzinach dotkniętych bezrobociem. Interesują nas wówczas wszystkie wymiary ich funkcjonowania, własności trwałe oraz zmienne, relacje wewnątrzrodzinne oraz relacje z szerszym dfodowiskiem społecznym. Postępowaniu badawczemu przyświeca centralne pytanie o wrakturę. czyli ukryte i głębokie relacje noszące znamiona stosunku władzy społecznej. Zarazem pamiętamy, iż chodzi o relacje mogące determinować płaszczyznę substratu zbiorowości, jej kulturę oraz obszar zachowań i działań społecznych rodziny. Studiowanie władzy w rodzinie prowadzone z krótkiego dystansu powinno dnać pewne prawidłowości strukturalne, takie mianowicie, które „zmieściły się" Hpsia widzenia przyjętym przez badacza. Na przykład współzależności zachowań dzieci i rodziców związane z prowadzeniem gospodarstwa domowego, które mają tfwaież swój aspekt kulturowy w postaci przekonań oraz normatywnych uzasadnień ■HMkZ racji bliskiego ich oglądu naukowego uzyskamy wówczas względnie Mrtffóhm t prawa działania władzy społecznej. Będą one wyjaśniać władzę w ro-tego rodzaju w sposób pełny dla danego dystansu.

ograniczają swojego występowania wyłącznie do środowisk do których należą badane rodziny. W danych kategoriach płeć jest pojmowana w dużo dach społecznych. Zatem to standardy kulturowe o szerokim zasięgu społecznym, na przykład występujące w warstwie robotników wykwalifikowanych, determinują relacje władzy wśród badanych rodzin.

To samo zjawisko władzy możemy rów nież ujmować w spektywie poznawczej. Szeroka skala oglądu powinna również pozwolić nam aa dostrzeżenie struktury zjawiska. Należy powiedzieć, że od strony piooadMMMH ponujemy tymi samymi materiałami empirycznymi, mówiącymi o powierzchniowej warstwie zjawiska (wypowiedzi badanych, wyniki bezpośrednich obserwacji, rejestracja faktów i zdarzeń). Również stawiamy w istocie to samo pytanie o determinanty władzy społecznej w danego rodzaju rodzinach.

W zgodzie z ontologiczną wymową założenia emergencji życia społecznego, identyfikacja struktury władzy, ale struktury dalekiego dystansu, będzie wynikiem analiz materiałów empirycznych. Na przykład może okazać się. że relacje władzy w badanych rodzinach obejmują zmienną płci. Ta zmienna sama w sobie dotyczy składu grupy. Niemniej jednak płeć jest bardzo silnie wpasowana w kulturowe "i dardy pojmowania podstawowych cech społecznych człowieka. Te natomiast me

Zastosowanie zarówno bliskiego, jak i dalekiego dystansu prowadzi do odkrycia strukturalnych reguł władzy w rodzinie Te determinanty władzy są wzajemnie komplementarne. Ich rozpoznanie sprawia, że zjawisko zostaje wyjaśnione w bardziej wyczerpujący i precyzyjny sposób. Wyjaśniają je bowiem zasady porządku dwojakiego rodzaju: wewnątrzgrupnwego. charakterystyczne dla całości społecznej skali mikro, oraz zasady ładu wewnętrznego właściwe całościom społecznym skali makro. Te jednak nie działają mechanicznie. lecz znajdują swoje konkretyzacje w lokalnych warunkach małej grupy. Mogą one zostać uzupełnione .strukturalnymi regułami społecznych zachowań jednostek lub wielkich systemów społecznych. Zatem jedno zjawisko mieści się w sieci co najmniej dwóch porządków życia społeczMjgałi dwóch realnych całości społecznych. Jego pełne rozpoznanie wymaga zastosowania komplementarnych oglądów. O działaniu struktur społecznych bliskiego i dalekiego dystansu należy pamiętać nawet wówczas, gdy koncentrujemy się wyłączna na mikrospołecznym obszarze zjawisk.

Druga orientacja, teoretyczno-metodologiczna socjologicznego oglądu mikrostruktur społecznych jest interakcyjnym ujęciem. Operuje ono w izją życia społecznego, w którym jednostka nic jest uwikłana w strukturę, ale stoi czy raczej pozostaje WiKHj świata społecznego (Szacki. 1976). Jednak spotyka się z nim w określonych społecznych. Każdorazowo rzeczywiste warunki społeczne, w jakie jednostka bywa uwikłana, stanowią dla niej sytuacje problemowe, z którymi musi sobie radzić. Taka optyka relacji jednostki ze światem społecznym ukazuje dynamikę i procesualny eharata»-tych związków. Na siebie i własne umiejętności jest skazana jednostka w życiu spn-łecznym. Są one testowane w procesie jej nieustannego przystosowywania B do wymogów i konieczności rozwiązywania układów sytuacyjnych (Mead. 1975).