IMGV52 42

Wszystka,- te wypowiedzi o tyle mierny się w tym. co «®*^W®T

lem Juytycinoiaą . o ile realizują w powieści funkcje krytyki artystycznej, literackiej, funkcje felietonu czy innych *^orm publicystyki. Ich bezpośrednim odniesieniem jest nąjczjfściej jakiś obcy tekst (utwór literacki, jcpo fragment, czyjeś zdanie. communis opinio etc.). Konwencja .powieści-workn" dopuszcza tez ujawnianie w mowie narratora autorskich, .osobistych animozji <np wypowiedzi Witkacego o Chwistku, o Bergsonie i in.) — autorskiej ekspresji w sprawach całkowicie różnych od zdarzeń w powieści. Ten element powieści byt szczególnie zle przyjmowany przez krytyk*, ponieważ naruszał silnią norm* rozłącznosc, fikcji i wypowiedzi autorskiej ^awn.amesi* osoby autora w komentarzach narracyjnych kłóciło si* wedle czytelników. z fikcyjnym statusem pozostałych elementów świata

przedstawionego.    _,____

Pfokti-m inkrnwcgo dualizmu między światem przed sta-

k^yc.n„_tó bv«o roz-chwianie konwencjonalnej odrębności fantastyki i sfery realiów³⁸ (jak pisano: .wyobraźni i „osobistych poglądów autora) W powszechnym przekonaniu „osobisty „autorski” charakter narracji („spowiedź") był typowym wyznacznikiem kryzysu powieści jako formy epickiej. Krytycy międzywojenni obciążali winą za jego powstanie młodopolskie dążenia do subie-ktywizacji i autobiograf!zmu w prozie Młodej Polski. Pisał więc Irzykowski, że „chronicznym w powieści polskiej jest kryzys pamiętnikowy (spowiedziowy — bezpośrednie fruktyfikowanie własnych -przezyć- » Tego kryzysu Witkiewicz nie podjął i nie przezwyciężył, choć mogło to być jego naczelnym zadaniem jako arcyformisty. Osiągając tryumf jako artysta w dawnym znaczeniu, ponosi klęskę jako teoretyk i eksperymentator" (WoT, 305). Normatywnym uzasadnieniem tej oceny było przekonanie o zdecydowanym przeciwień- ^{1 2}

CZEŚĆ *

woRFr

POWIEŚCI-WORKA-

"twlc -pamiętnika" « „powieści", ujawniające się przede wazy-stkim _w konstrukcji narratora (ibid . 204). W świetle analizowanych odczytu a wniinni> w nnwifllci Witkaceeo i Micińikiego

ślenie stopnia Uterackoici tzw. narracji autorskiej Większość krytycznych zastrzeżeń czytelników przed- i powojennych motna bowiem sprowadzić do negatywnych ocen kreacji narratora i jogo stosunku do postaci, w czym — jak pisałem — dostrzegano .anachroniczność” sztuki pisarskiej omawianych autorów. Tymczasem konwencja narracji autorskiej w „powieści-worku" jest aktualizacją takiego sposobu organizacji wypowiedzi literackiej, który wiąte się in poUntia co najmniej z czterema zespołami tradycji narracyjnej. Do pierwszego naletą koncepcje prozy jako formy specjalnej „perswazji społecznej", a więc m in. konwencja powieści traktatu, powiastki filozoficznej czy powieści edukacyjnej. Narracyjnym wykładnikiem tej koncepcji było wyraźne rozdzielenie płaszczymy narracji i płaszczyzny fabularnej, ujawnianie się narrato-

97

1

ich sztukach wciąż sobie na dywagacjach u Żywa |...|. Al<- formy r»wojej Wilki*, wicz przez te wtąly ■ u siebie me wzbogaca, chyba w kierunku ujemnym, jako niechlujstwo” (ToT. 161-162)

2

»M. PramiAikł. Powieści — nu ma. „Lwowskie Wisdomoki Muzyczne • Literackie³ 1933. nr 76. a. 3. ł’r/edr. w: M. 1’roininski. Świat w stylach (Urnie-kitk. wybór M Sprósińskś. oprsc M Mirecka, Kraków 1977 i dalej » świat³.

3

23. Problematykę sygnalizowaną w tym rozdziale omawia obszernie K. Ja-kawaka w książce Powrót autom. Renesans narracji auktonalnej w polskiej powieści międzywojennej. War'/.iwa 1983. Zob. ponadto: Autor i jego wcielę-ma Srłrn r o roli aulom literaturze. pod red E Kużmy i M l.alaka. Szczecin lttl. L Wiśniewska. Sn-mf. Twórca. Tekst. Z problematyki nowej powieści. Bydcoaica 1993