Lalek
4

Rozdział II

Działalność partyzancka Józefa Franczaka ps. „Lalek” do 1963 roku 1. Oddziały zbrojnego podziemia pod dowództwem Zdzisława Brońskiego ps.. „Uskok”

Ogłoszona w lutym 1947 roku amnestia spowodowała, iż formalnie Okrąg Lublin przestał istnieć. Wielu żołnierzy podziemia postanowiło ujawnić sią i rozpocząć normalne życie w nowej rzeczywistości, zgodnie z obietnicą pomysłodawców ustawy amnestyjnej. Jak sią okazało niedługo po zakończeniu okresu obowiązywania amnestii, władza ludowa mimo zapewnień nie wybaczyła im przynależności do „reakcyjnego podziemia” i nie dotrzymała obietnic wzglądem ujawniających sią. W kwietniu rozpoczęły sią aresztowania i egzekucje partyzantów, którzy zaufali komunistom.

Kwiecień 1947 roku nie oznaczał końca konspiracji. Pozostały jeszcze grupy poakowskich partyzantów, którzy nie uwierzyli zapewnieniom władz, postanowili pozostać w podziemiu i kontynuować walką.

Ze Zgrupowania „Zapory” w konspiracji pozostał Zdzisław Broński ps. „Uskok” ze swoim oddziałem i Edward Taraszkiewicz ps. „Żelazny”, który przejął dowodzenie nad oddziałem brata Leona Taraszkie-wicza ps. „Jastrząb”, po jego śmierci w styczniu 1947 roku¹. Natomiast sam „Zapora” razem z kilkoma żołnierzami i inspektorem Władysławem Nowickim ps. „Stefan”² próbował przedostać sią przez Czecho-

Słowację, do angielskiej strefy okupacyjnej Niemiec. Do podjęcia tej decyzji namawiał „Zaporę” zwolniony z więzienia w wyniku amnestii były inspektor Franciszek Abraszewski ps. „Boruta”, który przygotował trasę przerzutu i zorganizował paszporty. 16 września 1947 roku wszyscy zostali aresztowani w punkcie przerzutowym w Nysie. Do aresztowania przyczynił się współpracujący z UB „Boruta”³. „Zapora” został skazany na karę śmierci, wyrok wykonano w marcu 1949 roku, w więzieniu na Mokotowie⁴.

Po aresztowaniu „Zapory” dowództwo nad operującymi oddziałami zbrojnymi na terenie Okręgu Lublin objął „Uskok”, zgodnie z rozkazem „Zapory” z dnia 12 września 1947 roku⁵.

„Uskokowi” podlegał także oddział „Żelaznego”, działający od lasów parczewskich po północne rejony powiatu chełmskiego. Posiadał on jednak pewną samodzielność w działaniu, podobnie jak oddział Józefa Struga ps. „Ordon”, z okolic powiatu włodawskiego i chełmskiego.

Na początku 1947 roku „Uskok” podzielił swój oddział na mniejsze grupy zwane patrolami. Dowódcami poszczególnych patroli zostali: Zygmunt Libera ps. „Babinicz”, Walenty Waśkiewicz ps. „Strzała”, Stanisław Kuchcewicz ps. „Wiktor” i Józef Franczak ps. „Lalek”⁶.

1

   „Jastrząb” został śmiertelnie postrzelony przez swojego zastępcą „Bolka”, (NN), który miał być agentem UB. Zob.: H. Pająk, „Jastrząb” kontra UB, Lublin 1993, s. 204-207.

2

Zbrodnie UB -NKWD, Lublin 1991, s. 7. Por.: M. Piotrowski, Pro Fide et Patriae. Stronnictwo pracy i duchowieństwo Kościoła Katolickiego na Lubelszczyźnie po II wojnie światowej, Lublin 2001, s. 76.

3

   H. Pająk, „ Uskok”..., s. 41. Por.: P. Gawryszczak, Podziemie polityczno-wojskowe..., s. 129.

4

   H. Pająk, Oni się nigdy nie poddali, Lublin 1997, s. 4143.

5

   Tamże, s. 53.

6

   W wielu publikacjach zarówno z lat 70. jak i 90. mylnie podaje się nazwisko „Lalka” vel „Lalusia” (pseudonim „Lalek”, był zamiennie używany z formą zdrobniałą „Laluś”) jako Frańczak. Zob.: P. Gawryszczak, Podziemie polityczno-wojskowe..., s. 164, W. Góra, Z. Jakubowski, Z dziejów organów bezpieczeństwa..., s. 53, T. Wyskok, Działalność oddziału pod dowództwem Zdzisława Brońskiego ps. „ Uskok” w latach 1944-1948, „Lubartów i Ziemia Lubartowska” 1986, s. 27.