na dz z pol048

98

radlicami. półkoski. żarna obrotowe, piece hutnicze, dwukomorowe piece garncarskie, techniki produkcji naczyń (toczenie na kole). Celtom obecne ziemie polskie zawdzięczają także upowszechnienie się produkcji żelaza z rud darniowych, błotnych i kopalnych.

Kontakty Celtów z Południem spowodowały przejście przez nich wielu elementów greckich i etruskich, a później także rzymskich. Zaowocowało to wykształceniem się w V-IV w. p.n.e. swoistej kultury, zwanej także stylem lateńskim, który objął swoim zasięgiem większe obszary niż rejony zajmowane przez Celtów. Wysoki poziom osiągnęła wytwórczość określana współcześnie jako artystyczna, którą cechowała ornamentyka roślinna i figuralna oraz hogate zdobnictwo. O rozbudowanym systemie wierzeń świadczą między innymi kurhany z VI-V w. p.n.e., odkrywane przez archeologów nad górnym Dunajem i Renem, w Czechach i na Morawach.

Interesujące szczególnie w tym kontekście są bogato wyposażone pochówki na wozach określane w literaturze mianem grobów książęcych. U Celtów znane były także krwawe ofiary z niewolników i jeńców, składanie darów wotywnych, nieraz w specjalnie wydzielonych miejscach kultowych. Wpływy celtyckie widoczne były w dorzeczu Odry i Wisły także w zakresie wierzeń. Świadczy o tym między innymi pojawienie się w niektórych rejonach obrządku szkieletowego oraz zwyczaj rytualnego gięcia broni wkładanej do grobów.

Przedstawiłem wyżej, w znacznym skrócie, wpływy obcych ludów na obecne ziemie polskie w młodszych okresach starożytności. Obecnie natomiast chciałbym skoncentrować się na sytuacji, jaka panowała w Europie od V wieku naszej ery. a więc w okresie tzw. wędrówek ludów. W drugiej połowie V i pierwszej połowie VI wieku w Europie zaistniała całkiem nowa sytuacja. Na obszarach zajmowanych do tej pory przez prowincje rzymskie, a także w niektórych rejonach pogranicznych powstały królestwa germańskie. W początkach VI wieku szczególną rolę odegrało państwo ostrogockie Teodoryka Wielkiego z ośrodkiem w Italii oraz państwo Franków pod rządami dynastii Mcrowingów. W tym samym czasie na terenach Kotliny Karpackiej obserwujemy przemieszczanie się różnych plemion germańskich. Wynikiem tych procesów migracyjnych było utworzenie się dwóch silnych państw: Longobardów na terenie Pannonii i Gepidów we wschodniej części Kotliny Karpackiej.

Równocześnie w początkach VI wieku na obszarach nad dolnym Dunajem pojawiły się plemiona słowiańskie Antów i Sklawinów. Także w tym samym czasie w Kotlinie Karpackiej w bezpośrednim sąsiedztwie Longobardów i Gepidów osiedlili się Słowianie.

Czasy pomiędzy połową V a VII wiekiem określane bywają w europejskiej archeologii jako późny okres wędrówek ludów. Wielkie obszar)' zasiedlane w tym czasie przez ludy gennańskie charakteryzują się specyficzną kulturą, określaną niekiedy mianem merowińskiej. Powstała ona na podłożu tradycji okresu rzymskiego. Jest szczególnie czytelna na wielkich cmentarzyskach szkieletowych, nazywanych także od panującego na nich zwyczaju uszerego-wywania pochówków w rzędach - cmentarzyskami rzędowymi. Nekropole te występują w rozleglej strefie rozciągającej się od Zachodniej Europy aż po obszar)' Saksonii i Brandenburgii, Czech, Moraw i Kotliny Karpackiej. Na tych terenach wyznaczały' one zasięg osadnictwa germańskiego. Jego zanikanie, widoczne wyraźnie w ciągu VI wieku na obszarach na wschód od Łaby i Sali oraz w Czechach, na Morawach i na terenach longobardzkich zbiegło się z momentem wyparcia Germanów' przez Słowian i Awarów.

Charakterystyczną cechą późnego okresu wędrówek ludów było rozpowszechnianie się specjalnego typu zdobnictwa różnych przedmiotów, czyli tzw. styl zwierzęcy. Wytworzył się on około połowy V wieku pod wpływem impulsów późnorzymskich. a być może także wschodnich i rozwijał się do schyłku VIII wieku. Archeolodzy' europejscy wyróżnili trzy zasadnicze jego fazy rozwojowe. wykazujące coraz wyraźniej dostrzegalne tendencje do stylizacji. Styl zwierzęcy objął swoim zasięgiem nie tylko obszary występowania kultury merowińskiej. ale także strefę nadbałtycką, zwłaszcza w fazie ostatniej, Skandynawię. Do szczególnie typowych zabytków z okresu wędrówek ludów należą bogato zdobione zapinki odlewane, z półkolistą lub prostokątną główką zakończoną licznymi wyrostkami. W nomenklaturze archeologicznej fibule te noszą nazwę fibul palczastych (ryc. 15).

Ogólnie biorąc, okres wędrówek ludów na obszarach znajdujących się u-przednio w granicach imperium rzymskiego charakteryzował regres gospodarczy. upadek ośrodków miejskich i ogólna barbaryzacja kultury. Odbijało się to także na obszarach położonych poza dawnymi granicami państwa rzymskiego.

W VI wieku na europejskiej arenie dziejów pojawiają się, jak wspomniałem, Słowianie - występujący po raz pierwszy pod własną rodzimą nazwą. Na terenach Czech i Słowacji oraz w południowej części wschodnich Niemiec kulturę Słowian we wczesnej jej fazie rozwojowej reprezentują ubogo wyposażone cmentarzyska ciałopalne z popielnicami w postaci ręcznie lepionych eso-watych garnków, należących do tzw. typu praskiego (ryc. 16) oraz odpowiadające im osady. Inne cmentarzyska ciałopalne z VI-VII wieku o bogatszym wyp-sażeniu (między innymi w fibule palczaste) znane są z terenów dzisiejszej Rumunii i mają związek z ekspansją słowiańską na tereny naddunajskie.