Na skałach�lvados3

.później Robbe-Grillet, praktyk i teoretyk nouveau romtn - "każda nowa epoka pragnęła obalić poprzednią".

Godne szacunku poczucie prawdy może jednak prowadzić literaturę na manowce. Dzieje się tak niewątpliwie wtedy, kiedy chce ona być nauką, błądzi wówczas jeszcze bardziej niż ta. która pragnie moraiizować. Zrównanie literatury z nauką - pisał Zygmunt Szweykowski - rozumiał Syg. tylko w znaczeniu wartości, a nigdy charakteru, nie dał się wziąć na lep pseudonaukowej teorii romansu eksperymentalnego, od pisarza wymagał, by nie tylko znał on życie i wiedział o nim wiele, lecz by przede wszystkim widział je dokładnie.

Zoia, czołowy propagator naturalizmu, traktował go jako kontynuację realizmu, czuł jednak, ze czas dojrzał już do nowego hasła przy pomocy którego - według opinii Edmunda i Juliusza de Goncourt -wybitnie wspomagał powodzenie swoich książek; bracia zanotowali w swoim "Dzienniku" taką oto wypowiedź pisarza skierowaną do Flauberta: "Tak samo jak pan kpię sobie ze słowa naturalizm, ale będę je powtarzał bez ustanku, bo rzeczom trzeba nowej nazwy, aby publiczność mogła uwierzyć w ich nowość ( ... ) to tylko reklama moich książek ... ". Przesadził zapewne. PrzebTał miarę także tworząc analogię między realizmem a naukami eksperymentalnymi, ale przecież zarówno realizm, jak i nauki eksperymentalne zawierają wspólne cechy: sceptycyzm, dyscyplinę, a przede wszystkim wyuczoną obserwację. Nie bez znaczenia są tu również pokrewieństwa z liberalizmem, humanitaryzmem, populizmem, a także wyraźne skłonności demokratyczne.

Syg. szukając wzoru dla naszej powieści, zainteresował się najpierw twórczością Zoli, ale szybko zraził go rewolucjonizm i aprioryzm autora "Germinal". "Jego roman experimental- pisał -jest jedną z tych filozoficznych baniek wypełnionych nie metafizycznym, ale sofistycznym wiatrem bezprzedmiotowego rozumowania, które wzięte na serio, nie tylko zaprzeczałoby jego powieściopisarskiej, ale nawet i poprzedniej, czysto estetycznej działalności, kiedy to jeszcze nad głowami artystów powiewał chorągwią naturalizmu ( ... ) Cała jego siła leży w umiejętności konstatowania faktów, a cała słaba strona w nieumiejętności ich uogólnienia”. Zola, dowodził Syg.. nie pojmuje zupełnie sensu terminu "doświadczenie" w jego naukowym znaczeniu, uprawia prostą obserwację faktów i na tej podstawie zmusza czytelnika do przyjęcia fałszywych indukcji. Dlatego powieści autora "Rougon Macquartów" reprezentują typ realizmu "pracownianego", w którym kształty, figury i wydarzenia kreślone są z modeli, nie zaś z natury. Opisy mają wartość artystyczną tylko wtedy, mówi Syg., gdy są kształtowane pod wrażeniem całości, jeśli zaś są kreślone pod presją szczegółów, tak jak to robił Zola, zamiast np. przestrzennej projekcji ogrodu, dostajemy encyklopedyczne wyliczenie drzew, które w nim rosły. W ten sposób fałszywa podstawa teoretyczna metody pisarskiej Zoli wydaje fałszywe owoce. Fatalizm faktu sprawia, że treść utworu musi być podporządkowana założonej zawczasu idei. Dalszą konsekwencją tego stanu rzeczy jest nienaturalna (a więc wadliwa) kompozycja.

Po przeprowadzeniu krytyki teoretycznych założeń Zoli i ich praktycznej realizacji, zwrócił się w stronę Flauberta i zaakceptował w pełni jego pisarstwo. Zdaniem Syg. rozwój powieści francuskiej prowadzi od Stendhala (jego psychologizmu) i Balzaka (jego socjologizmu) do najpełniejszego swego wcielenia, tzn. do metody Flauberta, łączącej "w sobie balzakowską obserwację zewnętrznego życia ze spokojem, zimną krwią i bystrością Stendhala". Dzięki Flaubertowi powieść przestała być wreszcie stekiem kłamstw, a zyskała naturę konstrukcji, o której decyduje treść obrazu świata przedstawionego.

Przystępując do oceny twórczości autora "Salambo", Sygietyński korzystał ze wskazówek innego swego mistrza - Hipolita Tainea; "Flaubert urodził się Normandem i to z nieporównaną świetnością atawizmu" - zaczyna długim cytatem z Jeana Richepina ("Pośmiertne wspomnienia o Gustawie Flaubercie"), ukazuje nam kolejno zewnętrzny wygląd pisarza, jego warunki życiowe, typ umysłu i charakteru, i to "jak widzi on świat, przedmioty, z jaką jasnością, z jaką siłą". Składnikami owej perspektywy były: prawda życia, obserwacja ludzi, obiektywizm w ich przedstawianiu, odbudowanie świata zewnętrznego, ewokacja prostych wypadków, ukazywanie praw biologicznych kierujących życiom jednostek - słowem pokazywanie życia takim, jakim ono jest w rzeczywistości, "bez fantastycznych widziadeł, poruszanych sprężynkami sztucznej maszynerii, a wymyślonych w czasie bezsennych nocy”, poetycznych zachcianek, i śledzenie wyłącznie sfery myśli. Taki model literatury, taki wzór powieści naturalistycznej najpełniej zrealizowany (zdaniem krytyka) przez Flauberta, całkowicie odpowiadał Sygietyńskiemu. "Ze śmiercią autora Pani Bovary - pisał - w literaturze francuskiej powstaje pustka, której żaden inny talent na dziś przynajmniej zapełnić nie jest w stanie. Jakkolwiek silnym i śmiałym jest Zola w swej ponurej twórczości powieściowej, jakkolwiek poetycznym i miłym jest Daudet w swych zręcznych obrazkach z życia wykwintnej arystokracji, jakkolwiek ognistą jest cała plejada młodych naturalistów francuskich, ani ci, ani tamci nie są w stanie zastąpić

3