NoB8

78 NAUKA O BOGU

Z tego samego powodu nadanie przez Boga Prawa (Tory) normującego życie ludu datowano na lata Wyjścia i umiejscowiono w rejonie Synaju, gdzie Mojżesz poznał imię Boga: Jahwe^{1 2}.

Wiara w Jahwe mogła początkowo być jeszcze monolatiią. Izrael oddaje cześć swemu jednemu Bogu, ale na razie nie ma powodu, aby zwalczać bogów innych ludów czy przeczyć ich istnieniu. Ważne jest jedynie, że pozostaje wiemy swemu własnemu Bogu. „Wezmę sobie was za mój lud, i będę wam Bogiem" (Wj 6,7 n.; Kpł 26,12; Jr 24,7).

Niemniej krystalizowała się pewna odrębność w stosunku do kultu innych bóstw plemiennych w religijnym otoczeniu Izraela. Podczas gdy tam bóg plemienny był zwykle częścią panteonu, w którym poszczególni bogowie mieli powierzone sobie funkcje, a więc był jednym wśród wielu równie ważnych (dla określonych funkcji) jak on, pozycja Jahwe była od początku szczególna, gdyż nigdy nie stali obok Niego równi Mu bogowie. „Jahwe nigdy nie był elementem składowym w opowieściach o bogach czy w konstelaqach bóstw. Byli inni bogowie. Stali naprzeciw Niego jako Jego dwór, jako grupa, nie jako jednostki posiadające imiona i własną historię. Rzeczywistymi partnerami Jahwe czy Jego oponentami byli nie bogowie, lecz ludzie, ludy. Wszystko to wzięte razem jest rzeczywistością będącą «pojęciem samym dla siebie», której nie należy zbyt szybko systematyzować w kategorie mające wielorakie zastosowanie" *°.

Skoro tak jest, żądanie oddawania czci wyłącznie Jahwe nie jest wynikiem nietolerancji religijnej, lecz szczególnej właściwości tego bóstwa.

Wypada tu przytoczyć jeszcze jeden powód monolatrii Iz-1 .11 da. Izrael konsoliduje się jako lud w wyniku doświadczenia Wyjścia. Doświadczenie to polega przede wszystkim na tym, że poszczególne rody jednoczą się dzięki wyzwoleniu z Egiptu i /<• wyzwolenia nie zawdzięczają żadnej ludzkiej instancji (na i>i/.ykład królom), lecz samemu tylko Jahwe.

Jahwe jawi się teraz w coraz większym stopniu jako wszechwładny i jedyny decydujący o drodze ludu. Powoduje to polemikę z innymi bóstwami, która sprawia, że monolatria Konkretyzuje się stopniowo jako monoteizm. Szczególne zna-< zonie ma przy tym sformułowanie pierwszego przykazania I lekalogu:

„Ja jestem Pan, twój Bóg, który cię wywiódł z ziemi egipskiej, z domu niewoli. Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie! Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemią! Nie będziesz oddawał im pokłonu i nie będziesz im służył, ponieważ Ja Pan, twój Bóg, jestem Bogiem zazdrosnym, który karze występek ojców na synach do trzeciego i czwartego pokolenia względem tych, którzy Mnie nienawidzą. Okazuję zaś łaskę aż do tysięcznego pokolenia tym, którzy Mnie miłują i przestrzegają moich przykazań" (Wj 20,2-6; Pwt 5,6-10).

Tekst ten ukazuje Boga jako nie mającego sobie równych. Wskazuje na to zakaz sporządzania rzeźb i obrazów³. Wobec „zazdrości" Boga nie wolno też zwracać się do innych bogów przy czym zazdrość wskazuje zarazem na głęboką miłość Koga do Jego ludu. Stąd zakazowi towarzyszą groźby. „To,

1

   Por. E. Zenger, Am luss des Sirtai. Gottesbilder des ersten Testaments, Dusseldorf 1993, 92.

2

   N. Lohfink, Zur Geschichte der Diskussion iiber den Monotheismus im AIłen Israel, w: E. Haag (wyd.), Gott, der einziege. Zur Entsłehung des Monotheismus in Israel (QD 104), Freiburg-Basel-Wien 1985, 25.

3

Por. rozdz. 2.6.1.