obraz4

150 Komunikacja rytualna: od rozmowy codziennej do ceremonii medialnej

okolicznościami zdobywania wiedzy i autorytetem wypełniającym dom spotkań kwakrów a laboratorium naukowym i periodykiem naukowym (Peters 1990). Pragnieniem Koła Wiedeńskiego było ustanowienie takich zasad we wszelkich dziedzinach, jak uczyniły to pierwsze pokolenia reformatorów protestanckich. Pozytywistyczny system myśli - włącznie z poglądem, że tautologie i zweryfikowane fakty składają się na całość sensownych wypowiedzi, a co za tym idzie, że metafizyka jest formą kłamstwa oraz że sztuka i religia mają charakter emotywny, a nie sensowny, jak również dążeniem do zredukowania systemu moralności do zasad fizykalnych, a zatem do weryfikowalnych faktów (zob. na przykład Ayer 1959) - ma się tak do życia umysłowego, jak reformacja protestancka do życia religijnego: jest próbą wyeliminowania wszystkiego, oprócz rzeczy zasadniczych (wskazanych przez reformatorów), oraz odbudowania całości na fundamencie elementów najprostszych. Gorliwość religijną można zatem wciąż dostrzec w aktywności społeczeństw sceptycznych.

Po trzecie, nie da się żadną miarą stwierdzić, że żyjemy obecnie w świecie odczarowanym.

Nie ma znaczenia fakt, że większość mieszkańców XVIII-wiecznej Anglii prawdopodobnie nigdy nie słyszała o Boyle’u czy Newtonie, a z pewnością nie wyjaśniano im istoty ich odkryć. We wszystkich czasach ludzie kształtowali swe podstawowe poglądy na mocy autorytetu innych. Nowe techniki i nastawienia zawsze szybciej się rozprzestrzeniały niż leżące u ich podstaw racjonalne uzasadnienia. ... Większość spośród milionów ludzi, którzy śmialiby się dziś z idei magii czy z cudów, miałoby kłopoty z uzasadnieniem takiej postawy. Są oni ofiarami nieustannej presji społecznej, wymuszającej konformizm intelektualny. Na skutek owej presji magik przestał wzbudzać respekt, a autorytet intelektualny przemieścił się gdzie indziej (Thomas 1971, s. 646-647).

Nowoczesna technika daje nam władzę nad ciemnością i światłem, ciepłem i zimnem, czasem i przestrzenią. Wykorzystuje mechanizmy naturalne, które można pojąć naukowo, lecz nie doświadczamy ich w ten sposób. Nasze doświadczenie, na przykład doświadczenie słuchania radia, jest uproszczeniem równego naturze działania techniki. Częstotliwość modulacji i miara w megahercach niewiele tu znaczą; istotna jest moc magii zmieniania doświadczanej rzeczywistości za pomocą przełącznika. Posiadając władzę pokonywania czasu i przestrzeni, media komunikacyjne dają nam możliwość przenoszenia w teraźniejszość głosów z innych miejsc i czasów (Petem 1997; Rothenbuhłer, Peters 1997). Jak stwierdza Silverstone (1988) w odniesieniu do telewizji -Jest coś osobliwie przednowoczesnego” w jej użyciu; „nasz wysoce stechnicyzowany świat jest w istocie światem magicznym. Rozmaite urządzenia dokonują nieustannego przekraczania granicy między rzeczywistością a fantazją” (s. 26-27).

Po czwarte, choć być może reformacja protestancka przekuła rełigię skupioną bardziej na praktykach w rełigię skupioną bardziej na wierze oraz oddzieliła Kościół od rytualnego porządku codzienności, nie wyeliminowała jednak z życia codziennego potrzeby porządku rytualnego. Niewielu może wciąż przywołuje imię Boga w powitaniach i pożegnaniach, wszelako tu tkwi etymologiczna geneza wielu powszechnych powiedzonek. Większość osób wciąż ich używa w ten sam stary sposób i z tym samym skutkiem.

Przyznanie, że rytuał jest wszechobecny i nieodzowny, że nawet an-tyrytualizm wyraża się w sposób rytualny, to rzecz niezbędna w podejściu badawczym, wyczulonym na trwałą wartość rytuału oraz nastawionym na badanie jego form komunikacyjnych. Obecnie przejdziemy do analogii światopoglądu z dziedziną naszych zainteresowań zawodowych - ogólnych koncepcji komunikacji. Komunikacja rozumiana jako rytuał implikuje bowiem rytualny światopogląd.

12.2 RYTUALNA KONCEPCJA KOMUN!KACI

Carey (1975, 1988) zasłynął dzięki rytualnej koncepcji komunikacji, która została przedstawiona jako propozycja alternatywna wobec -uważanej za bardziej rozpowszechnioną - koncepcji przekazu czy transmisji. Rytuał i przekaz to alternatywne źródłowe metafory, analogie, które - jako badacze komunikacji - mamy na myśli w trakcie naszych poczynań. Owe analogie składają się - często bez przedstawionego wprost uzasadnienia - na nasze definicje, słownictwo, modele, metody i wyjaśnienia. Carey stwierdza, że większa część historycznych i współczesnych ujęć komunikacji zdominowana była przez metaforę przekazu lub transmisji.

Koncepcja komunikacji jako przekazu kładzie nacisk na informację oraz skuteczność komunikacji w przestrzeni; koncepcja rytualna podkreśla rolę znaczenia oraz podtrzymywanie ciągłości społeczności. Jedna podkreśla wagę władzy i kontroli, druga zaś - uczestnictwa i kultury. Różnica ta sama w sobie jest ważna, można bowiem wskazać w tym przypadku istotne przesunięcie w perspektywie badawczej. Zbyt często jednak stwierdza się niewiele więcej, a dostrzeżenie w pełni wartości koncepcji Careya wymaga dalej idącego rozwinięcia niż powyższa konstatacja. Sam Carey swe idee przedstawił w sposób niewystarczający, w większości przypadków nie podając przykładów, muszę więc przykroić jego pomysły do moich własnych zamierzeń. Następstwem tego