Obraz9

LXXXVIII RECEPCJA TWÓRCZOŚCI

przedstawienie teoretycznych wywodów krytyka na tle prasowych polemik doby „walki romantyków z klasykami”, a także ograniczenie dominującego wówczas w badaniach literaturoznawczych psychologizmu i biografizmu na rzecz analizy pojęć. Niestety, w warstwie interpretacyjnej badacz zaprezentował daleko idącą ostrożność, stąd nierzadko literalne streszczenie poglądów krytyka zastąpiło rzetelny komentarz.

Omawiana praca posiada jeszcze jeden charakterystyczny rys, obecny również i w kolejnych monografiach o Mochnackim — krytyku, mianowicie Bańkowski skupił uwagę na prezentacji poglądów estetycznych i filozoficznych, pominął zaś, mimo wstępnych deklaracji, działalność recenzencką. Także w późniejszych pracach najczęściej opuszczane będą literackie i muzyczne recenzje, sprawozdania i noty krytyczne na rzecz interpretacji obszernych rozpraw i artykułów. Tę szczególną tendencję w recepcji krytycznego pisarstwa Mochnackiego pierwszy dostrzegł Józef Ujejski⁴⁶: pisarstwo filozo-ficzno-estetyczne i właściwa działalność recenzencką w toku badań jakże często będą ze sobą utożsamiane, co w istotny sposób wpłynie na deformację właściwego obrazu twórczości krytycznej autora Myśli o literaturze polskiej.

W latach 1919—1939 Maurycy Mochnacki postrzegany był przede wszystkim jako polityczny działacz i polityczny publicysta. Z ważniejszych prac traktujących o jego estetyce i krytyce wymienić tu trzeba: Wstęp Henryka Życzyńskiego do wydanej w serii Biblioteki Narodowej rozprawy O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym (Bibl. Nar., S. I, nr 56, Kraków 1923), uzupełniający znany już z książki Bańkowskiego spis zapożyczeń u niemieckich estetyków, rozprawę Zygmunta Falkowskiego pod mylącym nieco tytułem O es-tetyzmie Maurycego Mochnackiego („Przegląd Powszechny” 1928), która jest oryginalną próbą psychologicznej analizy

“ J. Ujejski, [rcc. książki P. Bańkowskiego], „Pamiętnik Literacki", VII, 1913, z. 4, s. 501.

osobowości pisarza oraz artykuł Aleksandra Łuckiego Ewolucja pojęcia literatury narodowej u Mochnackiego („Pamiętnik Literacki”, R. XXVIII, 1931, z. 3), a także rozprawę Józefa Korpały Za kulisami młodej Warszawy literackiej przed powstaniem listopadowym (Pamiętnik Literacki”, R. XXVIII, 1931, z. 4), ukazującą barwne tło obyczajowe i kulturalne epoki oraz rolę, jaką odegrał krytyk w batalii romantyków z klasykami. Należy zwrócić uwagę, iż raczej skromne pod względem ilości prace z tego okresu są cennymi przyczynkami poszerzającymi obszar recepcji krytycznego pisarstwa, wskazują wszak jego istotną problematykę i główne wątki tematyczne (myśl estetyczna, koncepcja narodu, rola w życiu literackim epoki), które w późniejszym okresie będą eksplorowane przez kolejne pokolenia badaczy z pomocą nowych metodologii opisu.

Wzmożoną recepcję twórczości Maurycego Mochnackiego obserwujemy po 1957 roku. Zadziwiająca żywotność aktualizującej się w każdym czasie jego myśli politycznej nie pozwalała przesunąć na dalszy plan zainteresowań wybitnym działaczem, żołnierzem, historykiem listopadowej insurekcji. Powstają więc kolejne rozprawy i artykuły wielostronnie omawiające ulubioną przez historyków, literatów i publicystów polityczną stronę działalności autora Być albo nie być; należy tu wymienić szczególnie prace Jerzego Szackiego, biografię literacką pióra Dionizego Sidorskiego i monografię Bronisława Łagowskiego (zob. Bibliografia). Podkreślić trzeba również fakt wznowienia edycji Powstania narodu polskiego w roku 1830 i 1831 (t. 1—2, Warszawa 1984) w opracowaniu Stefana Kieniewicza. W rok po tej edycji Andrzej Kijowski w artykule Znowu Mochnacki zanotował: „Jego [tj. Mochnackiego — M.S.] dzisiejsza aktualność zasadza się głównie na potwierdzeniu polskiej racji bytu oraz na krytyce rozbiorów zarówno z polskiego, jak i ogólniejszego (europejskiego), a nawet rosyjskiego punktu widzenia” („Twórczość” 1985, z. 7/8, s. 167).