85168 Obraz8

LXXXV1 RECEPCJA TWÓRCZOŚCI

Rok 1910 okazał się przełomowym w recepcji pisarstwa autora Niektórych uwag nad poezją romantyczną. Wówczas to pojawiły się niemal jednocześnie aż trzy obszerne biografie i jeden znaczący szkic, których autorzy — Artur Śliwiński, Stanisław Szpotański, Jan Kucharzewski i Józef Gollenhofer — toczyli namiętny spór o polityczną stronę działalności bohatera ich opowieści, ujawniając przy tej okazji własne preferencje polityczne. Po lekturze monografii Śliwińskiego Maurycy Mochnacki. Żywot i dzieła Stanisław Brzozowski napisał m.in.:

Mochnacki w rozwoju swym ukazuje znaczenie filozofii, literatury, a właściwie sztuki jako momentów rodzącego się działania dziejowego, czyli świadomego życia w swym narodzie. [...] Słowem daje nam żywy wzór tego, czym jest człowiek nowoczesny, tj. świadomie uczestniczący w dziejach, w tworzeniu kultury i narodu".

Niejako w tle przywołanych tu już w rozdziale I niniejszego Wstępu książek biograficznych ukazał się obszerny wybór Pism, po raz pierwszy edycją książkową objętych (Lwów 1910), opracowany przez Artura Śliwińskiego, zdradzającego w tym czasie na pewno największe zainteresowanie Mochnackim jako krytykiem literackim. W obszernym tomie, zgodnie z wcześniejszymi filologicznymi ustaleniami Stanisława Dob-rzyckiego (chodzi o Spis literackich artykułów i rozpraw Mochnackiego w czasopismach warszawskich 1825—1830, „Pamiętnik Literacki”, R. III, 1904, z. 3), pomieszczono najważniejsze w dorobku pisarza rozprawy teoretyczne, artykuły i recenzje krytycznoliterackie oraz wybrane sprawozdania teatralne i muzyczne. Książka ta, aczkolwiek mało staranna pod względem edytorskim (choć i kolejne wybory artykułów

⁶⁴ S. Brzozowski, O Maurycym Mochnackim [w:] Glosy wśród nocy. Studia nad przesileniem romantycznym kultury europejskiej, Lwów 1912, cyt. za: t e n ż e, Eseje i studia o literaturze, wybór i oprać. H. Markiewicz, t. II, Bibl. Nar., S. I, nr 258, Wrocław 1990, s. 1094.

krytycznych pochodzące z lat 1957 i 1987 były niezbyt udane z tego samego powodu), będzie służyła literaturoznawcom niemal aż do czasów nam współczesnych, kiedy to pod redakcją Zbigniewa Przychodniaka opublikowano obszerny wybór Pism krytycznych i politycznych (t. 1—2, Kraków 1996). W ślad za edycją lwowską z 1910 roku Aureli Drogoszewski przedrukował w popularnej serii Biblioteki Sfinksa rozprawę 0 literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym (Warszawa 1911)^6S. Spora zatem część dorobku Mochnackiego została przypomniana. Ale krytyk doczekał się wówczas tylko odosobnionej monografii — jest nią książka Piotra Bańkowskiego Maurycy Mochnacki jako teoretyk i krytyk romantyzmu polskiego (Kraków 1913).

W recepcji krytycznego pisarstwa Mochnackiego książka ta zajmuje ważne miejsce, bowiem Bańkowski sformułował w niej opinie, na które powoływać się będą wielokrotnie późniejsi badacze. Autor przede wszystkim zwrócił uwagę na intelektualną zależność krytyka od filozofii i estetyki niemieckiej, wskazując znaczący wpływ Schillera, braci Schleglów, Novalisa, Gotthilfa Heinricha Schuberta, Henrika Steffensa, Schellinga. W tym kontekście np. rozprawa O literaturze polskiej rysuje się jako dzieło wtórne, uzależnione od myśli niemieckiej i w dużej mierze powtarzające poglądy z wcześniejszych artykułów prasowych. Zasługą Bańkowskiego było

“ A. Drogoszewski w Przedmowie krytycznie ocenił wydaną pracę, wyraził też poglądy, które na długo zadomowią się w literaturze przedmiotu: „Dziełko Mochnackiego [...] posiada widoczne cechy improwizacji. Budowie jego brak spójności. Wstęp filozoficzny, rozmyślania o rozwoju przyrody i ducha w niej łączą się organicznie z refleksjami dotyczącymi konkretnych zjawisk literatury polskiej. [...] Autor zbyt często daje się pociągnąć dorywczym skojarzeniom; szczegółom poświęca więcej uwagi, niżby to należało ze względu na architektonikę całości, czyni liczne dygresje [...] Znać, że te myśli rodziły się w gorącej atmosferze sporu, że przelewane były na papier jeszcze w chwili wrzenia, odbywającego się w duszy autora; stąd taka kapryśność formy, brak symetrii i zharmonizowania” (s. V).