skanuj0057

CXII RODOWÓD I RECEPCJA TWÓRCZOŚCI

o Schulzu brało też pod uwagę opinie krytyków konkurentów, powodował, iż większość recenzji lej twórczości miała charakter specyficznych manifestacji^{1 2}.

Dlatego niezależnie od meritum ocen, świadczyły one bardziej o stanie krytyki i świadomości czytelniczej okresu międzywojennego niż o samym Schulzu. Polaryzacja stanowisk ujawniła się już przy okazji debiutanckiego tomu: przychylnym omówieniom Sklepów cynamonowych pióra Leona Piwińskiego czy Tadeusza Brezy towarzyszyły napastliwe recenzje Zdzisława Broncla i Jana Bielatowicza, z kolei obok obszernego, pochwalnego szkicu Witkacego o Schulzu odnotować należy pryncypialną krytykę, którą przeprowadził Ignacy Fik w artykule Literatura choromaniaków^,9. Podsumowując krytyczne głosy z lat trzydziestych, Bolecki zauważa, że w zasadzie zarówno chwalcy, jak przeciwnicy dostrzegali w Sklepach i Sanatorium podobne cechy, opatrywali je tylko odmiennymi znakami wartości. Jeśli pominąć jakieś jaskrawe nieporozumienia, recenzenci dość zgodnie podkreślali językową wynalazczość autora, wykorzystywanie logiki snu. fantastyczność zdarzeń i ich wieloznaczność, rozchwianie kategorii czasu, a także rozmaite stylizacje, czerpanie z modernistycznej spuścizny, czasem też ma-jaczliwość i niezborność dyskursu, rezygnację z jakichkolwiek „konstruktywnych" (społecznie, poznawczo) celów, fascynację biologiczną stroną istnienia.

Materiał sądów analitycznych posłużył następnie autorom recenzji do sformułowania najzupełniej przeciwstawnych sądów wartościujących. I tak Breza pisze: „Uważam [...] Sklepy cynamonowe za książkę nieprawdopodobnie piękną. Za rekord wcielonej poezji od dawna u nas nie dosięgnięty"³, Jan Lo-rentowicz z kolei wobec cech stylu Schulza zachowuje chłodną rezerwę: „najświetniejsza forma bez zdecydowanej treści jest tylko doborem pięknych wyrazów"⁴. Najostrzejsze ataki formułują krytycy związani z ugrupowaniami politycznej lewicy i prawicy: dla endeków Schulz jest przede wszystkim Żydem, chorobliwym piewcą dekadencji i rozkładu, dla marksistów — drobnomieszczaninem indyferentnym politycznie i szkodliwym kulturowo. Pisze o tym Ignacy Fik:

Wyjść raz wreszcie trzeba od reportażowego opisywactwa subiektywnych krajobrazów czasowych, a /.dobyć się na ambicję uchwytywania linii i skierowań nurtu czasu historycznego w jego dramatycznych epizodach i przesileniach⁵.

Spośród ataków „pryncypialnych" najgłośniejszy rezonans miała bezprecedensowa napaść dwóch wybitnych krytyków. Kazimierza Wyki i Stefana Napierskiego. którzy w 1939 r. opublikowali w „Ateneum" Dwugłos o Schulzu. O tonie i naturze argumentacji, jaką tam zastosowano, niech zaświadczy fragment wypowiedzi Wyki. Czytając go, warto zresztą pamiętać, że krytyk niebawem zmienił zdanie:

I te zarzuty najważniejsze, te momenty wyłączają Sanatorium pod Klepsydry z żywych osiągnięć lat ostatnich i każą się zdumiewać nad ślepotą zachwytników; — antyhumanizm i utwierdzanie chaosu. Lęk przed formą i prawem, cechy wszelkiego dekadentyzmu. Dowolność pretekstów uczyniona dogmatem. Sanatorium pod Klepsydry jest niemoralne artystycznie przez swój absolutny brak hierarchii, przez to, że wartości artyzmu są jedynie pozorem na usługach plazmy²'.

•8 W. Bolecki, op. cii., s. 232.

I. Fik, Literatura choromaniaków. „Tygodnik Artystów” 1935, nr 15.

T. Breza, Sobowtór zwykłej rzeczywistości, op. cit.\ cyt. za: Nelly. O kolegach i o sobie. op. cit., s. 385.

J. Lorentowicz, [recenzja Sklepów cynamonowychJ, „Nowa Książka” 1934, z. I. cyt. za: A. Sulikowski. Twórczość Brunona Schulza w krytyce i badaniach literackich (1934 1976). „Pamiętnik Literacki” 1978, z. 2. s. 272.

I. Fik, Co za czasy!. „Nasz Wyraz" 1938, nr 7-8: cyt. za: Wybór pism krytycznych, oprać, i wstępem opatrzył A. Chruszczyński, Warszawa 1961. s. 220. '

²¹ K. Wyka, S. Napierski. Dwugłos o Schulzu, „Ateneum” 1939, nr 1; cyt. za: K. Wyka, Stara szuflada. Kraków 1967. s. 263.