Bruno Schulz wstęp do BN ki9

CXVI

RODOWÓD I RECEPCJA TWÓRCZOŚCI

RECEPCJA TWÓRCZOŚCI

CXVII

podstawa kolejnych wznowień, a zawierał całość dorobku prozatorskiego, wybór publicystyki i listy,-Kanon ocalonych tekstów Schulza uzupełnia jeszcze sześć publikacji; cztery pierwsze w opracowaniu Ficowskiego. W 1973 r. Wydawnictwo Literackie wypuszcza fototypiczną odbitkę Drugiej jesieni — jedynego opowiadania ocalałego w rękopisie, w 1975 — pięknie wydaną Księgę listów, a w 1984 — Listy, fragmenty. Wspomnienia o pisarzu, gdzie można znaleźć jeszcze kilka tekstów wcześniej nie znanych; w r. 1993 warszawskie wydawnictwo „Chimera” wydaje tomik Schulza Z listów odnalezionych. Także w r. 1993 w krakowskiej Oficynie Literackiej ukazuje się pod redakcją Stanisława Rośka tomik Powstają legendy, zawierający trzy szkice Schulza związane z postacią Józefa Piłsudskiego. Resztę tekstów dotąd nie publikowanych — w postaci dziesięciu drobnych recenzji z „Wiadomości Literackich” oraz paru drobniejszych ineditów przynosi tom II katalogu wystawy Schulzowskiej: Bruno Schulz 1892-1942. Katalog-Pa-miętnik Wystawy „Bruno Schulz. Ad Memoriam” w Muzeum Literatury im. Adama Mickiewicza w Warszawie, pod redakcją Wojciecha Chmurzyńskiego (1995).

Jeśli idzie o recepcję krytyczną dzieł Schulza, to w pierwszym, mniej więcej dziesięcioletnim okresie rolę pierwszoplanową odgrywali w niej przede wszystkim Sandauer i Ficowski. Pierwszy jako autor syntetycznego szkicu Rzeczywistość zdegradowana. Rzecz o Brunonie Schulzu, przedrukowywanego wielokrotnie jako przedmowa do kolejnych wydań Prozy, oraz szeregu pomniejszych artykułów i wypowiedzi²⁶; drugi jako ten, kto Schulza w początkach 1956r. przypomniał, a następnie publikował o nim szereg szkiców, które złożyły się później na Regiony wielkiej herezji, pierwszą książkę o autorze Sklepów cynamonowych²¹. Poza tymi dwoma krytykami mało kto pu-

²⁶ Te artykuły i wypowiedzi zebrane zostały po raz pierwszy w tomie: A. Sandauer, Dla każdego coś przykrego, Kraków 1966, s. 308-325.

²¹ J. Ficowski, Regiony wielkiej herezji, op. cit.

blikował prace o szerszym zakroju. Przydarzyło się to jeszcze Bronisławowi Mamoniowi²⁸, inni pisali raczej wspomnienia lub zdawkowe z konieczności recenzje. Sandauer, znający Schulza osobiście, i Ficowski — najlepszy znawca jego życiorysu — wprowadzili w opis twórczości pisarza biograficzne kategorie, omawiali „życie i twórczość”, przeprowadzając liczne porównania między sytuacją autora i jego bohatera, a także sytuacją historyczną. Szczególnie nader sugestywny szkic Sand?¹ jera na całe lata zdeterminował sposób odbioru opowiadań.

W połowie lat sześćdziesiątych pojawiają się pierwsze ujęcia systematyczne, w akademickim stylu, a jednocześnie konkurencyjne propozycje lektury. Czesław Samojlik prezentuje dość dziwaczny i zapewne chybiony we wnioskach szkic o Schulzu jako pisarzu groteski²⁹, Krzysztof Miklaszewski w kilku artykułach omawia wnikliwie kwestie językowo-stylistyczne³⁰. W 1970 r. pojawiają się interesujące prace o charakterze syntetycznym — Jana Kurowickiego i Wiesława Pawła Szymańskiego³¹, a w następnym roku studia na temat związków Schulza z nadreali-zmem — Jerzego Speiny i Henryka Dubowika³². Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych coraz liczniejsze stają

28    B. Mamoń, Powierzchnie i dna, „Tygodnik Powszechny” 1957, nr 46.

29    C. S amoj 1 ik. Groteska — pisarstwo wszechstronnie banalne. Sprawa prozy Brunona Schulza [w zbiorze:] Z problemów literatury polskiej XX wieku, t. II: Literatura międzywojenna, pod red. A. Brodzkiej i Z. Ża-bickiego, Warszawa 1965.

30    K. Miklaszewski, Cena świadomości, op. cif Tenże, Poeta prozy (O poetyckiej materii prozy Brunona Schulza), „Poezja” 1971, nr 7; tenże, O pewnej modernistycznej właściwości prozy Brunona Schulza (na przykładzie „Sklepów cynamonowych"), Zeszyty Naukowe UJ. Prace Historycznoliterackie, z. 21, Kraków 1971.

31    J. Kurowicki, Bruno Schulz: Dziecko w antykwariacie kultur [w:] Człowiek i sytuacje ludzkie. Szkice o pisarstwie XX wieku, Wrocław 1970; W. P. Szymański, O twórczości Brunona Schulza, „Ruch Literacki” 1970, z. 5; przedr. pt. Wyznawca Absolutu i Materii, op. cit.

32    J. Speina, Bruno Schulz a nadrealizm, op. cit.; H. Dubowik, op. cit.

CXVIII    RODOWÓD I RECEPCJA TWÓRCZOŚCI

się też omówienia twórczości plastycznej drohobyckiego twórcy. Pewien etap badań zamyka książka Jerzego Speiny Bankructwo realności³³. Omawia ona systematycznie kwestie oniryzmu i mitologii dzieciństwa, kreacjonizmu i groteski oraz środków ję-zykowo-stylistycznych u Schulza, śtawia też hipotezy dotyczące związków pisarza z literaturą i myślą europejską.

Książka Speiny ukazała się w 1974r. Mniej więcej w tym samym czasie na arenę wstępuje nowe pokolenie badaczy Schulza, które wyznaczyło sobie spotkanie na ogólnopolskim sympozjum w Sosnowcu, na Uniwersytecie Śląskim, 18 i 19 października 1974. Spośród referentów na tej pierwszej poświęconej Schulzowi sesji naukowej pozostali na dłużej przy temacie Wojciech Wyskiel, Czesław Karkowski, Władysław Panas i Jerzy Jarzęb-ski³⁴. Pierwsi dwaj wydali po kilku latach książki o Schulzu³⁵, Panas jest autorem bardzo ciekawych szkiców o języku i stylu pisarza, niżej podpisany koncentrował się raczej na problemach światopoglądu Schulzowskiej prozy. Nowa generacja wprowadziła do badań nad Schulzem w większym niż dotychczas zakresie nowoczesne metodologie opisu dzieła literackiego, głównie analizę strategii narracyjnych (Wyskiel, Krzysztof Kłosiński, Panas), rozważania nad organizacją przestrzeni i czasu (Karkowski, Wyskiel, Teresa i Jerzy Jarzębscy, Lucyna Kozikow-ska-Kowalik, Grzegorz Korecki)³⁶; niebawem pojawiają się też

³³    J. Speina. Bankructwo realności, op. cit.

³⁴    Poza wymienionymi na konferencji referaty wygłosili jeszcze: J. Speina, K. Kłosiński, I. Skwarek i W. Kiedacz, tekst wspomnieniowy, wykorzystany w tomie studiów wydanym po sesji, nadesłał L. Schneider.

³⁵    W. Wyskiel, Inna twarz Hioba, op. cit.; C. Karkowski, op. cit.

³⁶    Por., poza książkami wymienionymi w poprzednim przypisie: K. Kłosiński, Schulzowskie modele komunikacji [w zbiorze:] Studia o prozie Brunona Schulza, op. cit.; T. i J. Jarzębscy, Uwagi o semantyce przestrzeni i czasu w prozie Brunona Schulza, tamże; W. Panas, op. cif, L. Kozikowska-Kowalik, Ukształtowanie przestrzeni w utworach Brunona Schulza, Rocznik Komisji Historycznoliterackiej, t. XVI, Kraków

RECEPCJA TWÓRCZOŚCI    CXIX

prace o Schulzowskim świecie wartości (Krystyna Kralkowska--Gątkowska³⁷), nowe analizy języka (Piotr Wróblewski³⁸) oraz omówienia twórczości plastycznej (m.in. Małgorzata Kitowska i Ewa Odachowska-Zielińska³⁹). W 1978 r. Andrzej Sulikowski podsumowuje na łamach „Pamiętnika Literackiego” stan badań nad pisarzem od czasów debiutu aż po rok 1976⁴⁰.

Z wymienionych powyżej badaczy zasługują niewątpliwie na bliższą uwagę autorzy książek: Karkowski i Wyskiel. Pierwszy analizuje Schulza głównie od strony światopoglądu, stawiając tezę, iż drohobycki autor był „krytykiem inteligencji” — jako władzy poznawczej i warstwy społecznej — naśladującym głównie Bergsona Wąskość i apodyktyczność ujęcia, a także niefortunny dobór metodologii odbiera wiele walorów tej pracy. Inaczej jest z książką Wyskiela, który założył sobie niezbyt szeroki temat badań (problem alienacji u Schulza), ale temperament krytyczny rozsadził jego zbyt skromnie skrojone kategorie opisu — w wyniku tego powstała praca nader interesująca i wielostronna, rozpatrująca strukturę świata przedstawionego, strategie narracyjne i pisarskie, zawierające też kilka wzorcowych interpretacji poszczególnych scen i utworów.

1979; G. K o r e c k i, Kategorie czasu w „Prozie ” Brunona Schulza, „Przegląd Humanistyczny”, 1981, nr 1/2.

39 K. Kralkowsk a-G ą t k o w s k a. Opozycja wartości jako element konstrukcyjny prozy B. Schulza, Prace Naukowe Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 162, Katowice 1978.

3« P. Wróblewski, Charakterystyka składniowo-stylistyczna, op. cit.: tenże. Stylistyczna funkcja określeń barw w prozie Brunona Schulza. Skrót pracy, „Przegląd Humanistyczny” 1978, nr 7/8.

39    M. Kitowska, Bruno Schulz grafik i literat. „Literatura” 1979, nr I; taż, Czytająt „Xięgę Bałwochwalczą", „Twórczość” 1979, nr 3; E. Odachowska, Słowo i linia czyli raz jeszcze o Brunonie Schulzu, „Literatura" 1978, nr 39; E. Odachowska-Zielińska, Światło i mil, „Literatura” 1980, nr 40.

⁴0    A. S u 1 i k o w s k i, op. cit.