Obraz)1

A teraz sen innego pacjenta. Chory opowiada o śnie, który powtarza się w stosunkowo małych odstępach czasu, niekiedy nawet w ciągu jednej nocy. Sni on, że znajduje się w pewnym zagranicznym mieście i próbuje dodzwonić się do pewnej kobiety, co mu się jednak nigdy nie udaje. Nie uzyskuje połączenia przede wszystkim dlatego, że tarcza telefoniczna jest tak wielka — zawiera sto numerów — że nie może wybrać numeru. Budząc się zauważa, że numer, który chciał wybrać, jest zaledwie podobny do rzeczywistego numeru telefonu owej kobiety, natomiast jest identyczny z numerem telefonu przedsiębiorstwa, dla którego obecnie z powodzeniem pracuje. W czasie omawiania snu z pacjentem, kompozytorem z zawodu, okazuje się, że w czasie swego rzeczywistego pobytu w owym zagranicznym mieście zajmował się pracą kompozytorską, która mu przynosiła głębokie zadowolenie — chodziło o muzykę o treściach religijnych. Teraz jednak pracuje wprawdzie, jak mówiliśmy, z powodzeniem, ale bez poczucia realizowania siebie, nad muzyką jazzową dla filmu. Otóż chory wyjaśnił zdecydowanie, że o tęsknocie za owym miastem zagranicznym nie może być mowy, spędzone tam bowiem lata były pod każdym względem, pomijając pracę, niemiłe. Również o tęsknocie za ową kobietą nie może być mowy, ponieważ nie było między nimi żadnych związków erotycznych. Spontanicznie wyjaśnił jednak, że w owym fragmencie snu, w którym śnił o niezwykle wielkiej tarczy telefonicznej, upatruje zrezygnowane przyznanie, że wybór przychodzi mu dziś z trudem. Ale jaki wybór, musimy spytać. Odpowiedź narzuca się sama: wybór zawodowy, rozstrzygnięcie między muzyką świecką i nieświecką, do uprawiania której czuje się właściwie powołany nasz pacjent. Od razu rozumiemy teraz znaczenie głównej treści snu, że nasz pacjent poszukuje ciągle, choć na próżno, „ponownego połączenia”. Trzeba tylko podstawić za owo „ponowne połączenie” (wieder Verbin-dung) „wzajemne połączenie” (Riickverbindung) i przełożyć to wyrażenie na łacinę. Przekład brzmi: religio.

Sen nie kieruje więc tu, jak w poprzednim przypadku, ostrzeżenia do śniącego, lecz przedstawia zarzut. Ale w obu przypadkach wypływa z sumienia, a więc oczywiście z nieświadomości duchowej, przy czym w drugim przypadku dochodzi wyraźnie do głosu nie tylko sumienie etyczne, lecz również artystyczne. Natomiast osobista problematyka religijna, która pojawia się w ostatnim śnie, właśnie jako konkretny przedmiot nieświadomej duchowości, może oczywiście w innych snach wystąpić w sposób jawny, nie jako utajona, lecz jako wyraźna problematyka religijna. Oto przykład.

Pacjent śni, że ojciec przekazuje mu sacharynę, on natomiast odmawia jej przyjęcia z wyniosłą uwagą, że woli pić kawę czy herbatę gorzką niż osłodzoną jakimś „ersatzem” cukru. Ze słowem „przekazywać” chory kojarzy, co następuje: „Przekaz to dosłownie tradycja, ale to, co mi ojciec przekazał, to wspólne wyznanie religijne”. Dalsze skojarzenia przebiegały następująco:    wieczorem

przed snem pacjent czytał w pewnym czasopiśmie artykuł zawierający rozmowę między filozofem egzystencjalistą a teologiem. Argumentacja egzy-stencjalisty wydała mu się bardzo przekonująca, a przede wszystkim ogromnie spodobało mu się odrzucenie przez filozofa religijności nieautentycznej egzystencjalnie, mianowicie to miejsce w rozmowie, w którym filozof potępia „ucieczkę w królestwo wiary czy w królestwo snu”, i wykrzykuje: „Co to za motyw działania, chcieć być szczę-

37