Obraz70 (4)

• Sielanka ziemiańska? •

Sam mu Kupido zadaje niewczaay,

Sam go na smętne myśli pędzi w lasy,

Ani jest wolen przed Wen erę płochę Pod wiejskę sochę.

(w. 121-124)

„Nawiedzenie wiejskich obór” jest więc u Morsztyna typową wycieczką dworskiego towarzystwa („wszak sie i dworscy przejeżdżają radzi”, w. 3), w pewnym sensie nawet ucieczką na wieś: „wielcy panowie / Zbiegali w pole po pokój i zdrowie” (w. 5-6). Przy tym wszystkim opis zajęć i „wczasów” wiejskich sprawia wrażenie realistycznego, choć zapewne zawdzięcza to raczej literackim inspiracjom niż autopsji.

Jak konwencje gatunkowe bukoliki można było nagiąć do pochwały ziemiańskiego życia, pokazuje doskonale Żywot ziemiański i dworski Jana Gawińskiego, pierwsza z jego Sielanek [...] nowo napisanych (1668). Utwór ma formę monologu wypowiedzianego przez człowieka, który jest „nieba cudzego i wiele / Rzeczy z lat pełnych wiadom” (w. 6-7). Podział owego monologu na wyraźnie wyodrębnione części zawierające przeciwstawienia różnych stron życia we dworze i na wsi — to ślad jednego z wariantów kompozycji bukolicznej, mianowicie agonu, czyli pieśniowego pojedynku pasterzy. Przyroda opisywana przez mówiącego jest w znacznej mierze „sielska”, a bohater przyjmuje względem niej postawę estetyczną; bukoliczną atmosferę współtworzy również kilka pasterskich scenek. Jednak owa sielankowa fikcja nie zdominowała wprowadzonej niejako wbrew niej materii geor-gicznej: przedmiotem pochwały-Stają się także prace rolnicze oraz „święfa l sźćźęlllwa mądrość”, wskazująca, „jakiego koło ziemie zażywa? ópieku^v (w. Z47-248). W obrazie wsi znalazł się więc obok scen bukolicznych również opis bardzo zbliżony do wielu typowych pieśni ziemiańskich:

& dojrzałe zboża żnę, owi w snopy więżę,

A wiochny im śpiewajęc, jako mogę, dężę; [...]

Ci bujne, łęki koszę, owi grabię siana,

Owi do brogów zwożę, ci zaś za porana Manny w przetak zbieraję, ci zachodzęc wszędy Z cichych wód różne rybki smykają na wędy;

Owi w sadach rwę owoc, owi w sztuczne niki Siedzęc przy trzodzie plotę z złotowierzb koszyki.

(w. 257-288, 263-268}

Podobne zespolenie konwencji bukolicznej z ziemiańską znajdujemy w Wieśniaku Zbylitowskiego, utworze, który zwykle

75