Obraz81 (3)

• Nota edytorska

ność czytelniczą i urozmaicenie powstającej całości. Punktem wyjścia przy wyszukiwaniu tekstów były przede wszystkim, antologia Kota oraz wykazy utworów ziemiańskich zawarte w książkach Krzewińskiej i Karpińskiego.

Uzasadnienia wymagają niektóre pozycje włączone do naszego zbioru mimo pewnych wahań:

1.    Znalazły się tu teksty prozaiczne (Mikołaja Reja fragment Żywota człowieka poczciwego, Jakuba Ponętowskiego Ziemianin i Łukasza Opalińskiego fragment Obrony Polski), jakby wbrew tytułowi: Staropolska poezja ziemiańska. Ponieważ jednak utwory te mają zasadnicze znaczenie dla ideologu i topiki interesującego nas nurtu literackiego, nie mogliśmy ich pominąć, powodując się li tylko rygoryzmem formalnym. Ustępstwem na rzecz tego rygoryzmu jest wydrukowanie ich odmienną czcionką. Dodatkowym, niebagatelnym dla nas argumentem za włączeniem tych utworów do antologii był fakt, że jeden z nich (Ziemianin Ponętowskiego) znalazł się również w wyborze Kota.

2.    Pomieściliśmy w antologii Kondycję szlachecką Lubienieckiego i (w wyborze) Ekonomię Jeżowskiego, mimo że pierwszy z utworów jest wierszowaną wersją Ziemianina Ponętowskiego, a drugi do tego stopnia zbliża się do Zabaw orackich Słupskiego, że, mówiono nawet o plagiacie (zob. np. wstęp J. Rostafińskiego do: S. Słupski, Zabawy orackie 1618 i W S. Jeżowski, Oekonomia 1638, Kraków 1891, BPP nr 17). Uznaliśmy jednak, że postawienie ich obok pierwowzorów może być ciekawe jako świadectwo nieustannego opracowywania na nowo przez poetów ziemiańskich nie tylko myśli, ale nawet konkretnych formuł słownych. Fragmenty Ekonomii Jeżowskiego zamieszczamy jako przykład codzienności literackiej w poezji ziemiańskiej, charakteryzujący ten nurt równie dobrze, a może nawet lepiej niż utwory utrzymane na wyższym poziomie. Nieco podobnie jest w przypadku dwóch poematów Zbylitowskiego: Żywota szlachcica we wsi i Wieśniaka, również zawierających wiele wspólnych sformułowań.

3.    W kilku przypadkach teksty wybrane do antologii są fragmentami większych utworów. Czyniliśmy tak głównie wtedy, gdy stanowiły one całości wyraźnie dające się wyodrębnić z kontekstu. Niekiedy są to urywki mające wartość niemal samodzielnych utworów (np. „dygres” z Wojny chocim-skiej Potockiego czy rozdział z Victoria deorum Klonowica). W innych przypadkach wybór był bardziej arbitralny; zdajemy sobie sprawę, że dla pełnego zrozumienia wymowy pomieszczonych tu fragmentów należałoby się odwołać do kontekstów, z których je wyrwano. Jesteśmy jednak przekonani, iż włączenie ich do antologii pozwoli scharakteryzować poezję ziemiańską jako wzorzec atrakcyjny nawet dla autorów dzieł, których do tego nurtu zaliczać nie można.

4.    Z twórczości Jana Kochanowskiego wybraliśmy kilka utworów, które przy zastosowaniu ostrzejszej selekcji nie znalazłyby się w antologii. Wydaje się jednak, że poeta czarnoleski, indywidualność nie mieszcząca się w schematach, zasługuje na specjalne względy. Jego utwory powstawały w okresie