Obrazd7 (2)

194 PODSTAWOWE PROCESY

Przekonania ucznia

Procesy kontrolujące

• Poczucie skuteczności		• Samoobserwacja
		• Samoocena
• COte uczenia aę		• Reakcje dotyczące własnej osoby

Rycina 3.5

Społeczno-poznawczy model kontrolowania własnego procesu uczenia się według Schunka (1989)

stematycznego wzmocnienia uczniowie uczyli się uważnego śledzenia wywodów nauczyciela. Kiedy jednak uczestnicy tego programu wrócili do swoich klas, ponownie zaczęli mieć te same problemy. Rezultat ten sprawił badaczom rozczarowanie, ale sprowokował jednocześnie do poszukiwania nowych sposobów przenoszenia wyuczonego materiału na nieznane sytuacje. Dzięki niemu odkryto na nowo konieczność traktowania uczniów jak partnerów. Kontrola, którą wedle wcześniejszych koncepcji sprawował wyłącznie albo przede wszystkim nauczyciel, musiała zostać przynajmniej w części przekazana uczniom.

Albert Bandura (1986) rozpoczął swoje badania nad kontrolowaniem własnego procesu uczenia się w przekonaniu, że ludzie posiadają takie zdolności, które umożliwiają im w określonym zakresie panowanie nad własnymi myślami, uczuciami, czynami. O tym, jak bardzo oddalił się Bandura od swojej pierwotnej orientacji inspirowanej behawioryzmem, świadczy fakt, iż uczniowie nie byli już przez niego postrzegani jako pasywni odbiorcy informacji. Według koncepcji społeczno-poznawczej wnoszą oni natomiast aktywny wkład w osiągnięcie wybranych celów nauczania i nad procesem tym sprawują w dużej mierze samokontrolę (Schunk, 1989). O tym, czy uczeń ma motywację do kierowania procesem uczenia się, decyduje częściowo wiara we własną zdolność do sprawowania takiej kontroli. Bandura mówi tu o oczekiwaniach związanych z poczuciem skuteczności własnych poczynań. Uczeń tylko wtedy będzie gotowy do przejęcia kontroli nad swoim uczeniem się, kiedy po pierwsze „będzie wiedział, jak to się robi” (wiedza instrumentalna), a po drugie uwierzy, że posiada wymagane zdolności.

Społeczno-poznawczy model kontrolowania własnego procesu uczenia się przedstawiono na rycinie 3.5. Punktem wyjścia tej teorii jest założenie, że uczniowie sami wybierają cele uczenia się, jak na przykład przerobienie po-

I1S

PSYCHOLOGIA KSZTAŁCENIA

dręcznika, rozwiązanie problemu matematycznego czy przygotowanie referatu. Różnią się oni jednak w swoich sądach o własnej skuteczności, a więc w przekonaniach o tym, jakimi wewnętrznymi przesłankami do osiągnięcia celów dysponują. Można wyróżnić trzy zasadnicze procesy wiodące ku sprawowaniu kontroli nad uczeniem się: samoobserwację, samoocenę i reakcje dotyczące własnej osoby.

3.3.4.1

Wspieranie oczekiwań związanych z poczuciem skuteczności

Uczniowie i studenci dość często mają do czynienia z sytuacją, w której muszą wyjaśnić sami sobie, czy chcą i potrafią stawiać sobie określone wymagania. Mogą oni na przykład zadawać sobie pytania tego typu: „Czy zgłoszę się do referatu, który musiałbym samodzielnie przygotować i wygłosić przed klasą?”, „Czy po maturze powinienem ubiegać się o indeks na wydziale medycyny?”, „Czy wezmę udział w pracy kontrolnej kończącej seminarium?”, „Czy jestem w stanie uwolnić się od papierosów, które stały się moim nałogiem?”, „Czy po przeczytaniu tej książki mogę przystąpić do egzaminu z psychologii kształcenia?”. Według teorii społeczno-poznawczej Bandury (1986; 1989) odpowiedź na te pytania w niemałym stopniu zależy od poczucia własnej skuteczności, a więc od oszacowania osobistego „stopnia skuteczności”.

Subiektywna ocena własnej skuteczności polega na przekonaniu się, czy człowiek spełnia warunki (sprawnościowe, zdolnościowe itd.) wymagane, by uporać się z zadaniami określonego typu (Bandura, 1986). Poczucie własnej skuteczności nie jest tożsame z pojęciami „poczucie własnego Ja” czy „poczucie własnej wartości”, które dotyczą cech bardziej uniwersalnych. Poczucie własnej skuteczności jest wartością specyficzną ze względu na zadania, które się rozwiązuje. Można mieć wysokie oczekiwania dotyczące własnej skuteczności, ukierunkowane na przeczytanie i zrozumienie podręcznika psychologii kształcenia, a równocześnie powątpiewać w możliwość uporania się z publikacją pod tytułem Wprowadzenie do informatyki dla ekonomistów. Od subiektywnie postrzeganego poczucia własnej skuteczności człowieka zależy to, ku jakiej szczególnej sytuacji zadaniowej się on zwróci, z jakim nakładem sił będzie pracował, jak wytrwale będzie się starał przezwyciężyć trudności na drodze do osiągnięcia celu i jak uda mu się kontrolować uczucie lęku (Bandura i in., 1982).

O tym, czy człowiek postrzega siebie jako osobę skuteczną, decyduje to, czy wedle jego spostrzeżeń zmienił się jego własny potencjał umożliwiąjący uporanie się z danym zadaniem. Kiedy na przykład uczennica zmaga się z zadaniami z matematyki, a nie ma wrażenia, że w ten sposób zmieniły się jej