obraz6

/ -I Kt mumihuju rytualna: od rozmowy codziennej do ceremonii medialnej

wiek one spełniają jako składowe rytuału, dokonuje się to przez owe znaki, a nie przez ruchy same w sobie. Gdy - na przykład - pies szczerzy kły, znajduje to znikome materialne spełnienie, znaczy jednak bardzo wiele. To samo dotyczy przeżegnania się, uścisku rąk czy składania przysięgi prezydenckiej.

Komunikacyjne cechy rytuału, które sprawiają, że zachowania rytualne coś znaczą, to cechy podstawowe, stanowiące o jego istocie. W tym przypadku nie oznacza to, że rytuały mogą pełnić funkcje komunikacyjne, lecz że jeśli ich nie pełnią - nie są w ogóle rytuałami.

6.2 SKUTECZNE MECHANIZMY RYTUAŁU JAKO ŚRODKA KOMUNIKACJI

Jeżeli rytuał odróżnia od zwykłego zachowania sposób, w jaki jego forma wyraża znaczenie niezależnie od samego zachowania, to skuteczność rytuału musi się różnić od skuteczności zwykłego zachowania ze względu na zależność od owego znaczenia. Skuteczność rytuału musi być zatem zapewniona przez środki komunikacji. Jeżeli dziewczyna staje się w trakcie inicjacji kobietą, kobieta zaś w trakcie ślubu żoną - dzieje się tak poprzez moc stanowienia, jaką posiadają stosowne symbole, akty mowy, przeświadczenia itd. Skuteczność rytuałów nie ma nic wspólnego z zasadą wynikania przyczynowo-skutkowego w odniesieniu do masy i energii (Bateson, 1972/1987; Lćvi-Strauss, 1958/1970); nie jest również zjawiskiem behawioralnym (Schudson, 1989). Wiąże się ona raczej ze sferą rozumienia w terminach logiki systemów znaków, pojmowanych w kategoriach znaczeń tworzonych przez człowieka, moralności i zwyczaju. Gdy pytamy: „Czy mogę prosić o sól?” i ktoś nam ją podaje, dzieje się tak, ponieważ rozumienie, celowość, zwyczaj i współpraca stanowią domenę człowieka (Pencil, 1976).

Z komunikacyjnej natury rytuału wynika wiele ważnych konsekwencji, z których najbardziej powszechną jest podobieństwo działania rytuału i komunikacji. Rytuał jest zatem zdany na kaprysy i zmienność woli człowieka, jego dążeń i wyborów, na interpretację, przypisywaną mu wagę, uprzedzenia i nieporozumienia. Z tego punktu widzenia, rytuał to nie tyle nieśmiertelne moce, które wywierają przemożny wpływ na ludzkie sprawy, co sfera aktywności samych ludzi. Czasem - przy wielkim skupieniu i koncentracji - robią to bardzo dobrze, czasem wychodzi im to gorzej. Niekiedy robią to dla szczytnych celów, innym razem - z powodów zasługujących na potępienie. Zgodnie z tym, rytuał nie pozostaje wyłącznie czymś zwyczajnym i ludzkim, lecz wśród

zwykłych ludzkich umiejętności należy on do tych, za pomocą których .się wypowiadamy. Ponieważ jednak to, co mówimy, musi zostać zinterpretowane przez innych, zanim wywoła jakiś skutek, rezultaty mogą być zaskakujące. Podobnie rytuał musi zostać zinterpretowany zanim wywoła skutek, stąd też - siłą rzeczy - jego rezultat nieraz zależeć będzie od zadziwiająco wielu możliwych interpretacji.

6.3 PORZĄDKUJĄCE (I INNE) SKUTKI RYTUAŁU JAKO PODLEGAJĄCE ZMIENNOŚCI KOMUNIKACJI

Jedno z najważniejszych zagadnień studiów rytualnych stanowi zależność między rytuałem a ładem społecznym. Rytuał uważa się za wyraz ładu społecznego, ma on równocześnie moc jego tworzenia, dlatego też kreuje go, podtrzymuje i adaptuje. Jeżeli jednak skuteczność rytuału ograniczona zostaje przez zmienność komunikacji, tak też musi być w przypadku skutków działania rytuału w odniesieniu do ładu społecznego.

Najważniejsza dla nas w tej chwili pozostaje kwestia, że znaczenie jakiegokolwiek rytuału podlega interpretacji biorących w nim udział uczestników, świadków oraz tych wszystkich, którzy go upamiętniają. (łwe interpretacje stanowią dzieło jednostek, nawet zgodne z zasadami obowiązującej hermeneutyki, lecz tylko na tyle, na ile zdecydują się na to zainteresowane jednostki. Jednak nawet wtedy interpretacje są nierozerwalnie związane z dziełami życia jednostki, a zatem również /. przynależnością do określonej grupy, pozycją społeczną, losami osobistymi, pozostają zarazem częścią przedsięwzięć osobistych i społecznych. Interpretacje mają charakter przed-sądów (Gadamer, 1960/1993, 256-291).

Oto kilka przykładów:

Przemówienia, idee i wizerunki Abrahama Lincolna wykorzystywane są - w celach rytualnych - przez mówców z każdej amerykańskiej partii politycznej.

Zawarte w dowolnym przemówieniu politycznym rytualne odniesienie do wolności co innego będzie znaczyć dla biznesmena i dla pracownika, dla Amerykanina pochodzenia europejskiego i dla Afro-Ame-i yknnina.

Zjazdy polityczne Partii Republikańskiej czy Partii Demokratycznej to wydarzenia wysoce zrytualizowane; członkowie obu tych partii, oglądając owe zjazdy w telewizji, celebrują dwa różne rodzaje solidarności za i przeciw.