P030511 34 [02]

LXIV TWÓRCZOŚĆ EMIGRACYJNA

Wbrew przewidywaniom krajowych krytyków literackich i początkowym obawom samego pisarza, iż na emigracji zmarnuje się jego talent, burzliwe koleje losu Hłaski po wyjeździe z kraju nie osłabiły jego aktywności twórczej. W 1963 roku wyszedł w Paryżu zbiór opowiadań zawierający zarówno teksty powstałe jeszcze w Polsce (Ósmy dzień tygodnia, Amor nie przyszedł dziś wieczorem, Namiętności, Port pragnień, Zbieg, Krzyż), jak i napisane już na emigracji (Miesiąc Matki Boskiej, Szukając gwiazd, Powiedz im, kim byłem) oraz pierwsze z cyklu „opowiadań izraelskich” — W dzień śmierci Jego. W rok później Instytut Literacki „Kultury” wydał w jednym tomie dwie opowieści izraelskie — Wszyscy byli odwróceni oraz Brudne czyny, w 1965 roku „Kultura” opublikowała kolejną — Drugie zabicie psa, a także kilka fragmentów Pięknych dwudziestoletnich. W lecie 1966 roku nakładem Polskiej Fundacji Kulturalnej w Londynie wyszedł kolejny tom opowiadań izraelskich Nawrócony w Jaffie. Opowiem wam o Esther, w Paryżu natomiast — książkowa wersja Pięknych dwudziestoletnich. W marcu 1968 roku Księganua Polska w Londynie wydała ostatnie dzieło Hłaski opublikowane za życia pisarza — powieść Sowa, córka piekarza. Amerykańska powieść The Ricebumers, nad którą Hłasko pracował aż do śmierci, kilkakrotnie zmieniając jej polski tytuł (Podpalacze ryżu. Codziennie siejcie ryż, Życie bez Esther) wyszła dopiero po śmierci pisarza, w 1983 roku, pod tytułem Palcie ryż każdego dnia.

Wyjazd z Polski zapoczątkował nowy etap twórczości Marka Hłaski, podzielił jego pisarstwo na dwie, z pozoru całkowicie różne, części. Utwory „izraelskie”, których akcja rozgrywa się w egzotycznej scenerii, wśród rozżarzonych piasków Ejlatu i Jaffy, opowiadają o przybyszach z Europy Wschodniej i Rosji, którzy, gnani chęcią ucieczki od dotychczasowej biografii oraz pragnieniem ułożenia sobie na nowo życia w Ziemi Obiecane wchodzą w Izraelu w złożone relacje z mieszkańcami t kraju, nie potrafią też uwolnić się od przeszłości oraz mro

własnej duszy. Opowiadania te na pozór diametralnie różnią się od wszystkiego, co Hłasko napisał wcześniej: pojawia się w nich nowy typ bohatera, nowa problematyka, odmienna, choć nadal infemalna, przestrzeń, zdeterminowana przez klimat: straszliwy upał lub niekończący się deszcz oraz chamsin — powodujący udręki duszy i ciała gorący wiatr. A przecież Kazimierz Koźniewski w artykule pod znamiennym tytułem Jedna książka i jeden bohater stwierdził, że polskie, izraelskie i amerykańskie utwory Hłaski są w gruncie rzeczy takie same:

Te same wątki fabularne, te same repliki poszczególnych scen, takie same układy męsko-damskie, identyczni bohaterowie [...] Cały świat jest u Hłaski jednakowo zły, gdyż nie są to żadne krainy realne, realne społecznie bądź geograficznie — są to krainy rozpościerające się we własnej pisarskiej duszy i we własnej wyobraźni Hłaski¹.

Istotnie, w opowiadaniach izraelskich, a także w amerykańskiej powieści Hłaski Palcie ryż każdego dnia, odnajdujemy motywy znane z krajowej twórczości pisarza: ten sam pesymizm i „czarna” wizja rzeczywistości, bezdomność przegranego „sentymentalnego twardziela” skazanego na nieuchronną klęskę w świecie upadłych wartości, zło rodzące zło, nuzoginizm, alkohol jako nieodłączny składnik egzystencji, beznadziejny upór bohaterów w podejmowaniu wciąż na nowo prób ocalenia fizycznej egzystencji, ale i godności. Pojawiają się tu jednak także elementy nowe lub inaczej zhierarchizowane, takie, jak męska przyjaźń, prostytucja kobiet i mężczyzn, zemsta, agresja i sa-domasochizm w kontaktach interpersonalnych, życie jako ciąg „brudnych czynów”, motyw lotników i samolotów (zastępujących dawnych kierowców i ich samochody), a przede wszystkim — motyw gry bohaterów: ze sobą, z innymi ludźmi i z losem (czy Bogiem)².

i K. Koźniewski. Jedna książka i jeden bohater. „Polityka” 1986, nr 37, a. 8.

5 o podstawowych motywach izraelskiej prozy M. Hłaski pisał m.in. J. Gal ant w szkicu Marek H lasko. Poznań 1996.

asa (Mank Hluko. Punr a - BN Ii my krok...)