P1030934

1415] TRADYCJE ANTYCZNE W SZTUCE EUROPEJSKIEJ 173

Denis, ale jest to już fala ostatnia: od XIII wieku, równolegle z upadkiem kultury klasycznej w wykształceniu, następuje odwrót od zainteresowań sztuką i kulturą starożytną. Ruiny rzymskie wiązano z Karolem Wielkim i Rolandem. Ignorancja wzmagała wandalizm, miasta rozrastały się, niszczono mury miejskie. Krzyżowcy w Konstantynopolu dokonali olbrzymich zniszczeń; równocześnie jednak ta inwazja Zachodu na stolicę imperium wschodniego miała poważne znaczenie dla kultury artystycznej, gdyż wiele przedmiotów, szczególnie przemysłu artystycznego z doby starożytnej i wczesnobizantyńskiej przywieziono do Europy.

Sens wyobrażeń antycznych jest ostatecznie zapomniany, interpretuje się je po chrześcijańsku i przerabia. Jest to okres rozkwitu teologii scho-lastycznej — antyk zrównany jest z pogaństwem i wyklęty. Dwa tylko ośrodki we Francji nawiązują do sztuki starożytnej: Auxerre (medaliony w katedrze) i przede wszystkim — Reims. Odosobnione i znakomite dzieła „Mistrza Nawiedzenia” (zwanego także „Mistrzem figur antycznych”) w katedrze w Reims (il. 1351, które ze względu na swój „rzymski” styl przez długi czas uważane były za twory XVI wieku, są wynikiem ewolucji rzeźby romańskiej, korzystającej z antycznych lekcji w Saint Gilles, czerpiącej też przykłady z zabytków starożytnej rzeźby, znajdujących się w Reims. Nie tylko poszczególne motywy, głowy, draperie, ornamenty i elementy architektoniczne, jakie przejmowali rzeźbiarze romańscy południowej Francji, stanowią przedmiot naśladowania i inspiracji u mistrza z Reims: cały wyraz jego rzeźby, jej kontrapost, jej gravitas, przesycone są zrozumieniem formy antycznej.

Wpływ mistrza z Reims sięgnął do Niemiec, gdzie w katedrze w Bam-bergu powstały dzieła podobnie wierne duchowi starożytności (il. 134); były to jednak zjawiska odosobnione. Silne niekiedy wpływy antyczne w romańskiej rzeźbie angielskiej (Chichester, il. 131) również nie przyniosły trwałego wkładu w okresie gotyckim. Natomiast bardzo silnie i powszechnie wystąpiło zrozumienie dla sztuki antycznej na terenie Italii, pozbawionej ośrodków tak intensywnego studium teologii, jak powstałe w Europie północno-zachodniej, a za to nasyconej zabytkami rzeźby antycznej. W okresie romańskim w Modenie, w XIII wieku w Pizie obserwować można szczególne zrozumienie antycznych form. Niccoló Pisano w swych dziełach (ambona w Pizie i Sienie, il. 136; fontanna w Perugii) zbliża się w technice, kompozycji i szczegółach do stylu antycznych rzeźb: do sarkofagów rzymskich, znajdujących się w Pizie.

Średniowiecze nie było więc bynajmniej ślepe na wartości plastyczne sztuki starożytnej, nawet w okresie gotyckim, najbardziej samodzielnym. Było ono też głęboko zainteresowane intelektualnymi i poetyckimi wartościami literatury klasycznej. Jednak w szczytowym okresie rozkwitu sztuki średniowiecznej (XIII i XIV wiek) występuje bardzo charaktery-