P1030951

[431] TRADYCJE ANTYCZNE W SZTUCE EUROPEJSKIEJ 189

(choć i z nim wiążą się idee emipire’u), jak niektóre dzieła Ledoux, Chal-grina, Brongniarta, a także dzieła architektury amerykańskiej (ii. 153). Ideały surowej moralności rzymskiej czasów republiki głosił David (Ho-racjusze; ataraxia Umierającego Sokratesa), który posłużył się później klasyczną reżyserią, by proklamować i uwiecznić heroizm bohatera--męczennika rewolucji (Śmierć Marata). Klasycyzm świadomie przeciwstawiał surowość i prostotę mieszczańskiego patosu rewolucyjnego — dworskiemu, feudalnemu stylowi rokoka i kościelnemu barokowi. Zarazem jednak klasycyzm, stając się ogólną modą, tracił stopniowo szczególne walory ideologiczne, które wiązały się z jego formami w poszczególnych wypadkach oryginalnej twórczości. Jest on ostatecznie przynajmniej dwojaki: służy ancien regime’owi, ale służy też twórczo wzrastającej sile mieszczaństwa, ideałom racjonalizmu i nowoczesności w budowlach Ledoux, Soane, Gilly, Zuga (rotunda na placu Małachowskiego w Warszawie, il. 151). Rewolucyjni klasycyści (Ledoux, Gilly) odrzucili stopniowo ozdobne formy i porządki antyczne i powrócili do architektury komponowanej z kubicznych brył, w których rola kolumny jest nikła. Natomiast w latach empire’u Napoleońskiego wybuchło niesłychane bogactwo i przeładowanie dekoracyjne, wzorowane na sztuce cesarstwa rzymskiego. Ceremoniał dworu Napoleona dążył do odtwarzania obyczajów rzymskich. Kostium a la grecąue, rzymskie łuki triumfalne i cesarz upozowany na Zeusa w portrecie Ingresa — oto fałszywy, krzykliwy i ciężki antyk z lat Napoleona (elementy egipskie, wywołane aktualnością polityczną, odgrywają w nim niemałą rolę). Antyk stał się już wówczas modą powszechną: meble kształtowane były na wzór starożytnych portyków (aż w głąb stylu Biedermeier), fotele otrzymywały mosiężne okucia palmetowe, piece zyskiwały akroteriony (w Polsce znalazł się nawet piec zwieńczony formą Sarkofagu Scypiona), kanapy wspierały się na uskrzydlonych sfinksach, naczynia przybierały kształt waz greckich i z nich też czerpały motywy dekoracyjne (Wedgwood). Kamienica miejska i dworek : ^iachecki zyskały portyk kolumnowy (il. 153) z przyczółkiem, a typ ten powtarzany był w Polsce ze szczególnym upodobaniem. Trójkątny przyczółek, niegdyś symbol świątyni, w XIX wieku zdobi wszelkie znaczniejsze budowle, przydając im wraz z ozdobą tradycyjnie wiązane z tą formą znaczenie. Stopniowo formy antyczne tracą sens symboliczny czy konwencjonalny, rozpływając się w powszechnym użyciu.

W okresie klasycyzmu nawiązały się bezpośrednie stosunki polskiej sztuki z antykiem. Polscy podróżnicy, artyści i amatorzy zwiedzali ziemie klasyczne: w Grecji byli Jan Kamsetzer i Jan Potocki (artysta i historyk), na Sycylii — Stanisław Kostka Potocki i Jan Michał Borch, autor ilustrowanego dzieła o Sycylii. Stanisław Kostka Potocki, związany ze środowiskiem rzymskim, podejmował tam samodzielne prace badawcze, przy-