P1030937

[417] TRADYCJE ANTYCZNE W SZTUCE EUROPEJSKIEJ 175

galwanizowało lub egzorcyzmowało jego ciało. Renesans stał płacząc nad grobem antyku i (próbował wskrzesić jego duszę. I oto, w pewnym momencie wyznaczonym przez los, pomyślnym momencie, próba ta się udała. Dlatego to średniowieczne pojęcie starożytności było tak konkretne i jednocześnie tak niekompletne i zdeformowane, gdy natomiast nowożytne pojęcie jest w pewnym sensie abstrakcyjne, lecz bardziej obszerne i spoiste. I dlatego też średniowieczne renesanse były rzeczywiste, lecz przelotne, gdy włoski, czyli główny renesans był w pewnym sensie aka-demicki, ale trwały. Wskrzeszone dusze są nieco nieuchwytne, lecz mają ~tę przewagę, iż są nieśmiertelne i wszechobecne. Dlatego rola klasycznej starożytności w świecie nowożytnym jest nieco nieuchwytna, zarazem jednak głęboko przenikająca, a zmienić ją można jedynie zmieniając formę naszej kultury jako takiej.”

Dla renesansu więc antyk nie był już polem ruin, których fragmentów używać można do nowych budowli. Istniała świadomość, że jest to wielka, dawna epoka, o której prawda zagubiła się w mroku lat, ale którą przez planowe badanie można „odzyskać”, odtworzyć. W tym dawnym wspaniałym świecie zobaczono teraz ideał, do którego chciano dążyć. Przełom renesansowy sprawił, że zainteresowania sztuki włoskiej stały się podobne — pod wieloma względami — do zainteresowań sztuki antycznej. Przełom ten był wyrazem ogólnych przekształceń społecznych i ideologicznych, które uwarunkowały kulturę włoskiego ąuattrocenta. Nowa klasa mecenasów zainteresowana była realizmem, artyści, tworzący na ich zlecenie, dążyli do przedstawiania realnych ciał w realnej przestrzeni (zgodnie z klasyczną definicją renesansu jako epoki, która odkryła świat i człowieka.: Michelet, Burckhardt). Sztuka ta miała charakter poznawczy, artyści dążyli do poznawania rzeczywistości przez odtworzenie jej w formach typowych; dążyli do wykrycia prawidłowości, ukrytej pod powierzchnią zjawisk. Renesans dążył do realizmu, ujętego w ogólne, „klasyczne” prawa. Wierzył, racjonalnie, w matematyczny ład rządzący naturą. Artyści przekonani byli, że odnaleźli ten „matematyczny ład” w sztuce i architekturze antycznej. Sztuka starożytna stała się więc dla nich drugą naturą, ale doskonalszą — pozbawioną przypadkowości. ~ Nowy był też stosunek do tematów i kształtów plastycznych antyku. Dychotomia została przezwyciężona. Zasadniczym wyrazem nowego stosunku do antyku w epoce renesansu stało się ponowne zjednoczenie tematów antycznych i ich redakcji plastycznej. Zjednoczenie to dokonało się w sztuce ąuattrocenta i znalazło pełną realizację w klasycznej sztuce Rafaela, Michała Anioła, Tycjana, Diirera. Wiążąc doskonałe kształty antyczne z antycznymi wątkami tematowymi odtworzono też wartości emocjonalne obrazów antycznych. Znów pojęcie piękna związało się z doskonałością cielesną, ból stał się reakcją na fizyczne cierpienie, miłość