P1030941

[421] TRADYCJE ANTYCZNE W SZTUCE EUROPEJSKIEJ 179

^riesjfi

■BM

* ° 4Hfe|

^Jakie istotniej I

^mych I

^v Londyn*, I

^{0tąd jakie} Myt I

*“>* najnowsza £ I ryła sztuka, ei^ I

^r darzeniem byty I 1424 na terenie I yis Witruwiusza I e znaczenie dla prawdzie uczone miały oczy-zresztą ważne raczej istotny rego stosunku teorii archi-nych, obiek-Zoncepcja ta rieku i być nej, pocho-conanie, źe ektywnego i droga do

tycznych: > Medici, ologiczne z formą wało się auratoe towano jedno-

Od roku 1493 podjęto wykopaliska w „grotach” Domus Aurea Nerona, w Colosseum i w Villa Adriana. Wykopaliska te zapoznałyCartystów renesansu z kapryśną i irracjonalną dekoracją późnoaaityczną. Tak zwana (od miejsca znalezienia tego ornamentu) „groteska”, użyta przez Pinturicchia w Sienie (Libreria Piccolomini, 1502—1508), spopularyzowana w loggiach watykańskich Rafaela i jego szkoły, stała się następnie podstawowym motywem dekoracyjnym (przekształconym w XVI wieku przez De Bosa i Comelisa Florisa, w XVII — przez Beraina), do którego nawrócił, w związku ze swymi archeologicznymi zainteresowaniami, klasycyzm XVIII wieku (Adam, Brenna). Odkrycie w roku 1495 Apollina Belweder-skiego, w roku 1506 Laokoona, 1512—13 hellenistycznej rzeźby Nilu podziałały silnie na wyobraźnię artystów XVI wieku. Formy Laokoona stały się osnową wielu dzieł, czasem można je odnaleźć w miejscach wręcz niespodziewanych (Tycjan, Zmartwychwstanie, tryptyk w Brescia), nie mówiąc oczywiście o tak naturalnym posłużeniu się tą antyczną formułą ekspresyjną cierpienia, jak to uczynił Michał Anioł w jednym z tzw. Niewolników (elementy grobowca Juliusza II, Paryż, Luwr, il. 142).

Jak bardzo utwierdził się nowy stosunek do starożytności, świadczy mianowanie Rafaela konserwatorem zabytków rzymskich (Romanarum Antiąuitatum Praeses, 1515). Odkrycia i badania mnożą się w XVI stuleciu i właściwie nie ustaną już nigdy, choć stosunek do antyku ulegnie w połowie XVI wieku istotnej zmianie (rysunki starożytności rzymskich Maertena van Heemskerka 1532—1536; odkrycia Pirro Ligano w Villa Adriana 1535—1538; bulla Pawła III o konserwacji zabytków rzymskich; odkrycie Byka Famezyjskiego, dawniej w zbiorach Famese, obecnie w Museo Nazionale w Neapolu, 1546—1547; odkrycia Niobe i Niob idów 1583).

U artystów renesansu przeważała jednak przede wszystkim ta postawa, którą nazwaliśmy „twórczą”, i tej postawie służyła także archeologia i jej wyniki. Starożytna sztuka była dla nich źródłem natchnień, mistrzynią, lecz nie przedmiotem kopiowania. Jeśli kopie takie istniały (Laokoon Bandinellego), wywołane były potrzebami praktycznymi. Rysunki przedstawiają fragmenty antycznych rzeźb, natomiast całości tworzone przez artystów renesansu są nowe.

Antyczne źródła stanowiły również podstawę rozwijającej się w XV wieku włoskiej teorii sztuki i początków historiografii artystycznej. Entuzjazm renesansowych żywotopisarzy dla Pliniusza starszego tłumaczy pojawienie się szeregu idei i motywów starożytnej historiografii sztuki w pierwszych biografiach artystów, jakie powstały w okresie nowożytnym. Pierwszym takim dziełem, poświęcanym dziejom malarstwa i rzeźby w czasach poantycznych, były Commentari Lorenza Ghibertiego. W pierwszej księdze tego utworu Ghiberti powtarzał informacje zapożyczone z Pli-