P1060847 (2)

Przegląd leksemtiw odmiennych ,

j()S--- -------------—i^wjaj

Ćwłcaente

J. Które z następujących źćlaó zawierają gerundium. a które odrębny Ickscm tzeczo* nitowy?

(u) W rozpaczy odebrała sobie tycie.

(b)    Życie aa wsi nie Jest proste

(c)    Będzie odpowiadał za złamanie mu ręki.

(d)    Skomplikowane złamanie koki me chciało się goić.

2. Które z następujących czasowników są przechodnie; SPAĆ, PRZESPAĆ, PRZESPAĆ-SIĘ. RZĄDZIĆ. ZARZĄDZIĆ, URZĄDZIĆ SIĘ, POTRZEBOWAĆ, POŻĄDAĆ WAŹYĆ1 'umieszczać na wadze' i WAŹYĆ2 ‘mieć określoną wagę'7 3. Czy w zdaniu Miasto było zagrożone powodzią występuje imiesłów bierny? Uzasadi*, odpowiedź

4 Czy w zdaniu Sztorm nie przyniósł spodziewanej przez kapitana ulgi występy imiesłów bierny? Uzasadnij odpowiedź.

5. W następujących przykładach wskaż autentyczne imiesłowy bierne oraz derywaty odczasownikowe. imiesłowy bierne rezultatywne i imiesłowy czynne rezuhatywne (w tym tzw. imiesłowy przymiotnikowe pizeszłe): garnek gotowanego mleka, mleku gotowane w garnku, nadziewane cukierki w czekoladzie, rozbity dzban, słowo rozbite na litery, siekane mięso, zidiociały staruszek, zbzikowany profesor, zwiędła róta. zwiędnięte irysy.

6.    Odmień czasownik POZNAĆ w czasie zaprzeszłym trybu orzekającego i w czasie przeszłym trybu warunkowego.

7.    Istnieje pełna analogia między budową form czasu przeszłego i nieprzeszłego w trybie warunkowym a budową form czasu zaprzeszłego i przeszłego w trybie orzekającym, i to w obu wariantach różniących się szykiem:

pisałbym był; pisałbym = pisałem był: pisałem byłbym pisał: bym pisał = -(e)m był pisał: pisałem Czy analogia ta obejmuje tylko stronę formalną wymienionych wyrażeń, czy również funkcjonalną?

8. W zdaniach złożonych warunkowych formie czasu przeszłego w trybie warunkowym często towarzyszy forma zaprzeszła w trybie orzekającym (pierwsza występuje w zdaniu podrzędnym, druga w nadrzędnym), por.:

Gdybym się był wtedy zgodził i powiedział: tak (...), być może nigdy nie byłoby doszło /mpfcr nami do rozstania. (K. Filipowicz, Rzadki motyl)

Albowiem gdybyś był nie chciał płacić podwójnie, mógłbyś był kupić serwis podobaj w fabryce mojej berlińskiej. (M. Brandys, Nieznany Książę Poniatowski)

Wyjaśnij tę zależność, powołując się na to, co wiesz o znaczeniu tych form.

9. Które z następujących par czasowników można uważać za czysto aspektowe, a które różnią się nie tylko aspektem; lać - wylać, wylać - wylewać, wylewać - powylewaP 10. Spośród przedrostkowych czasowników dokonanych odpowiadających bezprzedrost-kowemu czasownikowi niedokonanemu zwykle nie więcej niż jeden wnosi różnic? czysto aspektową, pozostałe zaś w jakiś sposób modyfikują znaczenie czasownika niedokonanego. Wskaż czysto aspektowy odpowiednik leksemu MALOWAĆ w znaczeniach reprezentowanych przez następujące konteksty: malować obraz, malować pokój, malować się w lusterku, zdziwienie maluje się na czyjejś twarzy.

Osobliwości czasowników POWINIEN, WINIEN i POWINNO_109

I). Słowniki podają, że czasowniki POWINIEN i WINIEN są niedokonane Jak można lo uzasadnić?

12.    Czym może różnić się pod względem swojej budowy czasownik dokonany od niedokonanego⁷ Omów rzecz na przykładach; DAWAĆ - DAĆ, SZYĆ - USZYĆ, BRAĆ - WZIĄĆ

13.    Omów zależność między aspektem czasownika a jego paradygmatem

14.    Wśród następujących czasowników wskaż dwuaspeklowc-. DACHOWAĆ, DOCHOWAĆ, RACHOWAĆ, ADOPTOWAĆ. ADOROWAĆ, KAZAĆ, SKAZAĆ, AWANSOWAĆ, ANONSOWAĆ, ASPIROWAĆ.

|5 Wśród następujących przykładów wskaż tzw formy zwrotne w ścisłym sensie tego słowa: śmiać się, golić się, starać się, zataczać się, ubrać się, pochylić się, otenić się Uzasadnij, dlaczego trafniej jest rozpatrywać je jako konstrukcje składniowe niż formy fleksyjne.

16.    Jak się odmienia czasownik DNIEĆ? Wymień wszystkie jego formy.

17.    Czy czasowniki MURSZEĆ, WIĘDNĄĆ i JEŁCZEĆ są niewłaściwe⁷ Uzasadnij odpowiedź.

18.    Jak sądzisz, dlaczego Zygmunt Salom nazwał czasowniki typu MDLIĆ niewłaściwymi⁷ Czy w języka polskim jest takie znaczenie słowa niewłaściwy?

19.    Które z następujących zdań zawiera formę predykatywu, a które formę innego leksemu

(a)    Brak jej było wszystkiego

(b)    Jej brak był dotkliwy

(c)    Czuć go było potem i tytoniem.

(d)    Musieli przeciei czuć od niego alkohol

20 Czy predykatywom można przypisać określony aspekt - dokonany lub niedokonany?

21. Przedstaw paradygmaty leksemów BYĆ omówionych w 6.7.

22 Zauważ, że zdanie Tu się nie powinno palić jest dwuznaczne. Zaproponuj dwie jego parafrazy, odpowiadające dwóm jego interpretacjom. Jaką funkcję pełni słowo się w jednej z tych interpretacji, a jaką w drugiej?

Tematy do dalszych studiów

Zastanów się nad warunkami użycia czasownika niewłaściwego BYĆ. Kiedy powiemy np. Andrzeja nie ma w domu, a kiedy Andrzej me jest w domu? Dlaczego zdanie Nie ma sprawiedliwości na tym świecie jest sensowne, a zdanie Sprawiedliwość nie jest na tym świecte wydaje się dziwne?

*

Porównaj odmianę czasowników BYĆ i czasownika BYWAĆ. Jakie widzisz podobieństwa i różnice? Zwróć uwagę zwłaszcza na formy analityczne od BYWAĆ: czy są one tworzone bez ograniczeń?