26854 P1060867 (2)

—    _ Przegląd leksemów odmiennych (tu

4.3. Przysłówki stopniowalne

Niektóre przysłówki odprzymiotmkowe podlegają stopniowaniu za pon form syntetycznych, np. smutno, smutniej, najsmutniej. Przysługuje im za kategoria stopnia o wartościach takich jak dla przymiotników.

Wszystkie uwagi dotyczące stopniowania przymiotników przenoszą sif przysłówki. W szczególności stopniowanie opisowe (np. ponuro, bardziej portu najbardziej ponuro) traktujemy tu jako operację składniową, a nie flcksyjną.

Zdarza się, że przysłówek stopniuje się w sposób prosty, a przymiotnik, będą jego podstawą, z trudem tworzy formy proste i stopniuje się raczej opisowo, n upal mej. posuwiściej, ale bardziej upalny, bardziej posuwisty.

Oprócz przysłówków stopniujących się syntetycznie i uważanych w tej książce i leksemy odmienne istnieją przysłówki niestopniowalne i w konsekwencji nieodmieu ne. np. WCZORAJ, STALE, ZAWCZASU, NA WYRYWKI. Jedne / drug* - stopniowalne i niestopniowalne — uważamy tu za należące do tej samej części mowy

4.4. Liczebniki (tradycyjnie)

W polskiej tradycji gramatycznej wyróżnia się kilka typów liczebników, których odmiana jest różna. Spośród nich liczebniki wymienione w 4.4.4 odmieniają się przymiotnikowo i współcześnie są zazwyczaj zaliczane do przymiotników.

4.4.1. Liczebniki główne

Liczebniki główne są nazwami następujących liczb:

I,    2, ... 10 - JEDEN, DWA, ... DZIESIĘĆ

II,    12, ... 19 - JEDENAŚCIE, DWANAŚCIE, ... DZIEWIĘTNAŚCIE

20, 30, ... 90 - DWADZIEŚCIA, TRZYDZIEŚCI. ... DZIEWIĘĆDZIESIĄT

100, 200, ... 900 - STO, DWIEŚCIE, ... DZIEWIĘĆSET

1000, 1000², 1000³, 1000⁴ itd. - TYSIĄC, MILION, MILIARD, BILION ild.

Wyrażenia liczebnikowe będące nazwami innych liczb, np. dwadzieścia jeden lub tysiąc dwieście dwa, traktujemy jako konstrukcje składniowe, a więc połączenia form różnych leksemów.

Liczebniki główne odmieniają się przez przypadek i rodzaj, a wartości tyci kategorii są dla nich takie jak w wypadku rzeczowników i przymiotników. Na przykład:

Dwaj chłopcy przyszli - dwaj w M, mos

Dwie dziewczyny przyszły - dwie w M, ż

Dwóch chłopców nie było - dwóch w D, mos

Dwóch dziewczyn nie było — dwóch w D, i

Liczebniki DWA, TRZY i CZTERY odmieniają się także prze/ deprecjatywność, np.:

dwaj btnzy, chłopi, dziadowie - dwaj: forma medeprecjaiywna w rodzaju męskoosobowym dwa łotry, chłopy, dziady - dwa forma deprecjatywna w rodzaju męskoosobowym

Zwróćmy uwagę, że liczebniki me odmieniają się przez liczbę. Pozornym wyjątkiem jest leksem JEDEN, który występuje w formach obu liczb, np.:

Był tu jeden pan.

Byli tu jedni państwo.

Jednak tak używany leksem JEDEN me jest liczebnikiem, lecz zaimkiem przymiotnym o znaczeniu podobnym do zaimka PEWIEN. Z liczebnikiem JEDEN spotykamy się natomiast w zdaniach Mam tylko jeden cel lub Jedno takie urządzenie kosztuje 46 tys zł-Rzeczowniki plurale tantum łączą się z formami leksemu JEDNE, odmiennego przez przypadki i rodzaje:

Podjechały tylko jedne sanie.

Na zebranie przyszli tylko jedni rodzice.

Ze względu na ich łączliwość składniową formy tego leksemu uważamy za mające wartość liczby mnogiej. Ponieważ w granicach tego samego leksemu nie odpowiadają im fomy liczby pojedynczej, dwa ostatnie przykłady są znów tylko pozornym wyjątkiem od reguły, że liczebniki główne nie są odmienne przez liczbę.

Jeszcze jednym pozornym wyjątkiem są leksemy TYSIĄC, MILION, MILIARD, BILION itd., por.:

Przewodniczący otrzymał dwa tysiące listów w tej sprawie.

Roczny budżet nie będzie przekraczał dziesięciu milionów dolarów.

W takich zdaniach leksemy TYSIĄC, MILION, MILIARD, BILION itd. me są liczebnikami, lecz rzeczownikami. Można powiedzieć wręcz, że ilekroć któryś z nich łączy się z nadrzędnym liczebnikiem, tylekroć sam me występuje w funkcji liczebnika. Są one natomiast liczebnikami, kiedy zajmują w zdaniu pozycję podmiotu-mianownika, właściwą innym, niekontrowersyjnym liczebnikom, np.:

Napłynęło tysiąc listów m> tej sprawie - jak: Przyszło dziesięć listów ...

Milion dolarów stanowi nasz roczny budżet - jak; Sto dolarów stanowi ...

Niektóre użycia leksemów TYSIĄC, MILION, MILIARD, BILION itd. wydają się dwuznaczne. Na przykład ich wystąpienia w zdaniach:

Przewodniczący otrzymał tysiąc listów w tej sprawie.

Roczny budżet me będzie przekraczał miliona dolarów.

można by interpretować jako liczebnikowe lub rzeczownikowe. Jeżeli jednak nie ma argumentów przeciwko interpretacji liczebnikowej, przyjmujemy ją jako domyślną. Oto jeszcze kilka przykładów z komentarzem: