P1080031

kaplice, wówczas trzeba stwierdzić, że przy całej oryginalności formalno-funkcjonalnej tego układu, nastąpiło tu odwołanie się do znaczącej dawnej tradycji, w gotyku wszakże już zanikającej. I

Choć ze źródeł wynika, że budowa ganku z pałacu biskupie- I go na gómą kondygnacją chóru nastąpiła dopiero w XVI wieku, I to trzeba ten ganek traktować jako element, przez który dokona- I ło się skompletowanie i połączenie w pewną całość znaczenio- I wo-funkcjonalną pałacu biskupiego wraz z katedrą. W gruncie I rzeczy to uprzedni użytkowy w sensie liturgicznym charakter górnej kondygnacji chóru katedralnego spowodował, iż uzyskał on połączenie z górnymi salami pałacu biskupiego.

Z podobną sytuacją mamy do czynienia we Wrocławiu. Tam, przy kolejnej rozbudowie pałacu biskupiego, wybudowano ganek nad ulicą łączący bezpośrednio pałac z kondygnacją empo-rową zachodniej części katedry. Połączenie pałacu z zachodnią emporą międzywieżową pozwala sądzić, że pełniła ona funkcją loży biskupiej. Z kolei ganek obejściowy po obu stronach nawy głównej łączył emporę zachodnią z gómą platformą lektorium. W ten sposób nawa główna ze wszystkich czterech stron otoczona była poziomem emporowym, o dwóch platformach od wschodu i zachodu połączonych gankami. Z kolei z górnego poziomu lektorium schodami po stronie północnej można było zejść na dolny poziom chóru. Użytkowe zróżnicowanie poziomów w katedrze wrocławskiej pojawiło się wcześniej aniżeli jej połączenie z pałacem biskupim. Tak więc wcześniejsze kondy-gnacyjne zagospodarowanie wnętrza katedry umożliwiło funkcjonalne połączenie jej z pałacem. Oczywiście nie można tego układu uznać za pojawiający się ad hoc. Połączenie pałacu z katedrą odwołuje się także do bardzo dawnej znaczącej tradycji. Trzeba jednak zdecydowanie podkreślić, że przesłanki połączenia pałacu z katedrą tkwiły we wcześniejszym urządzeniu wnętrza katedry. Górny poziom katedry, zanim stał się dostępny z górnych kondygnacji pałacu, osiągalny był klatkami schodowymi z dolnego poziomu katedry.

Łączące pałac i katedrę ganki w Poznaniu i Wrocławiu powstały niemal równocześnie; różnice między nimi polegały na tym, że we Wrocławiu pałac łączył się z zachodnią częścią katedry, a górny poziom otaczał nawę główną, podczas gdy w Poznaniu emporowe kaplice oraz ganek obejściowy w triforium otaczały chór. W Poznaniu poziom emporowych kaplic zanim stał się dostępny z pałacu biskupiego, wcześniej był osiągalny schodami z obejścia chóru.

Nadanie wieżom podczas powojennej regotyzacji funkcji latami doświetlających obejście dało co prawda rozwiązanie oryginalne, ale o funkcji niewspółmiernie błahej w stosunku do rozbudowanej formy wież. Jeśli argumentuje się w ten sposób, że konstrukcja wieży zmuszała do zmniejszenia wielkości arkady prowadzącej do przylegającej tu kaplicy, co powodowało zmniejszenie ilości światła w obejściu, i wskutek tego trzeba wznieść wieżę-latamię, to ta wieża sama dla siebie staje się i przyczyną, i skutkiem. Tę sprzeczność można by usunąć argumentem, że najważniejsza była myśl zaakcentowania trzema wieżami wschodniej części bryły katedry, dalsze zaś skutki wewnętrzne byłyby ceną płaconą za efekt zewnętrzny.

Jeżeli na wieże spojrzymy od wnętrza, wówczas tłumaczenie ich istnienia funkcją doświetlania przęseł obejścia zwraca uwagę na drugorzędny aspekt problemu, główne bowiem „skutki” wprowadzenia wież wschodnich widoczne są nie w obejściu, lecz w nawie środkowej chóru. W widoku z chóru ewentualna funkcja doświetlania obejścia nie była czytelna; przestrzenie wieżowe ukazywały się jako jasno oświetlone, kaplicowo ukształtowane wnętrza. Ten kaplicowy charakter był i jest podkreślony intensywniejszym oświetleniem przez powiększenie liczby okien dzięki wielobocznemu zamknięciu.

Skoro uznaliśmy koncepcję górnych kaplic za bardziej uzasadnioną aniżeli wież-latami, pojawić się muszą pytania: jakie dokładniej funkcje kaplice pełniły, co one znaczyły, do jakich tradycji się odwoływały, czy stanowiły rozwiązanie typowe, czy oryginalne.

73