P1100099

230 Jerzy Świątek

Documents are always moving from screen to paper and back again. But getting the documents on your screen to the right place in the right form can leave anyone frustrated. [...]

Dokumenty zawsze poruszają się od/z ekranu do/na papier i z powrotem. Ale przesunięcie/ustawienie dokumentów na [twoim] ekranie we właściwym miejscu i we właściwej formie może każdego przyprawić o zawrót głowy. [...]

The Economist, 27 czerwiec 1998 Zacznijmy analizę od zdania Dokumenty zawsze poruszają się.... Opis stosunkowo skomplikowanego zespołu czynności związanych z obróbką dokumentów przy pomocy komputera oparty jest na schemacie pojęciowym źró-dło-ścieżka-cel. Istnienie tego schematu pojęciowego ułatwia konceptualiza-cję o tyle, o ile mamy tutaj odniesienia do dokumentu/ów w trzech, co najmniej, formach: dokumentu na ekranie komputera, dokumentu, który jest przesyłany do drukarki, czyli wiązki sygnałów elektrycznych i dokumentu w formie zapisanej kartki papieru. Mamy tu do czynienia z następującą koncep-tualizacją:

ekran    papier

dokument •

Główny i chyba najistotniejszy efekt retoryczny to użycie czasownika fly/latać. Ten wybór leksykalny odzwierciedla zogniskowanie akomodacyjne (focal adjustment), czyli skupienie uwagi na rodzaju ruchu w opisie sceny opartej na powyższym schemacie pojęciowym. Ruch staje się istotny, a użycie czasownika podkreśla takie cechy, jak łatwość ruchu, brak ograniczeń, szybkość itp.

Jeżeli spojrzymy teraz na pierwszą frazę nad objazkiem i zdanie pod nim, to uzyskamy następującąkonceptualizację:

ekran	porusza się		papier
U	dokument	•	□
PC	lata		papier
U	ty •		□

Jest to w zasadzie konceptualizacja jednej czynności (opisanej w dwóch różnych zdaniach); odczuwalny związek między ekranem a PC oraz dokumentem a adresatem (ty) uzyskany jest na zasadzie związku metonimicznego: część za całość, czy też atrybut za osobę.

Warto zwrócić uwagę na rzecz chyba najistotniejszą, mianowicie, pewną rozbudowaną strukturę, która związana jest ze schematem pojęciowym źró-dło-ścieżka-cel. Pierwsze zdanie tekstu reklamowego jest „nienacechowane”, w szczególności ruch jest zakodowany poprzez najbardziej neutralny (prototypowy) czasownik. To, co jednak przykuwa uwagę odbiorcy, to pierwsza fraza nad obrazem oraz zdanie pod nim. A te są- mówiąc językiem retoryki - em-fatyczne, a mówiąc językiem Langackera - prowadzą do konceptualizacji o różnym „zogniskowaniu akomodacyjnym”. We frazie od papieru do komputera na pierwszy plan wysunięte są źródło i cel; odbiorca ma w pierwszym rzędzie myśleć o tym, co robi i jakie są jego cele. Zdanie pod obrazem wysuwa na plan pierwszy rodząj/jakość ruchu; odbiorca ma myśleć, jak osiąga cele (a właściwie, jak te cele osiąga reklamowany sprzęt). W tym znaczeniu możemy mówić o „obecności”. „Akceptujemy” schemat pojęciowy, ponieważ jest on pewnym koniecznym sposobem konceptualizacji, ale przecież jest on zawsze tłem; dopiero poprzez profilowanie (organizację struktur gramatycznych) na plan pierwszy wychodzą najpierw źródło i cel, później ścieżka i ruch.

Na koniec, jeden jeszcze przykład, oparty na konceptualizacji drugiego schematu pojęciowego, o którym mówiłem, mianowicie, schematu pojemnika. Posłużmy się kolejnym przykładem:

Przykład 3:

(Luksusowy samochód z kierowcą w środku)

Where does the car end and the driver begin?

[Gdzie kończy się samochód a zaczyna kierowca?]

Kanoniczny sposób oglądu kierowcy wewnątrz samochodu to niejako jeden pojemnik (kierowca) umieszczony wewnątrz drugiego pojemnika (samochodu). Logika schematu pojęciowego narzuca widzenie pojemników w ten sposób, że mogą się one co najwyżej stykać, ale nie „zlewać ze sobą”; jeden nie może przechodzić w drugi (nie zezwala na to wewnętrzna logika schematu pojęciowego).

Na czym polega efekt retoryczny? Przede wszystkim zakłada się w