obraz5

ga. Deva przebywa w niebie, chmury są jego tronem i zasłoną, deszcz jego potem, grzmot i piorun narzędziami jego gniewu. Niebiańska natura jest źródłem jego wszechwiedzy, której obiektem są uczynki ludzkie: Deva widzi i wie wszystko; przygląda się temu, co ludzie robią i karze za złe uczynki (w pierwszym rzędzie kazirodztwo) albo wstrzymując deszcz, albo zsyłając go ponad miarę, albo na inne jeszcze sposoby; jest wzywany jako świadek przysiąg i przekleństw, a krzywoprzysięzców karze. Jak Muri Kraeng, tak też i Deva jest jeden w dwóch osobach: „nie wiadomo, czy jest mężczyzną, czy kobietą”, gdyż jest mężczyzną _; i kobietą zarazem; jest wiatrem, który zapładnia, i ziemią zapłodnioną przez wiatr. Wiatr jest jego zewnętrznym przejawem, a także narzędziem jego wszechwiedzy, gdyż „wiatry mają uszy do' słyszenia i oczy do widzenia” ³².

Na terytorium Lio (środkowa część wyspy Flores) wszystko-widzącą wszechwiedzę przypisuje się bogu Dua Nggae: Dua Nggae „wie wszystko”, „widzi wszystko”, „zna wszystkich ludzi”, jest wszędzie; nic z tego, co robią ludzie, nie ukryje się przed jego wzrokiem, każdy występek zostaje przez niego ukarany. Dua Nggae jest jeden w dwóch osobach; ale pojęcia krajowców w tej dziedzinie są bardzo niejasne i często między sobą sprzeczne. Przeważnie Dua uważany jest za bóstwo żeńskie, przebywające na ziemi; czasem jednak na odwrót, Dua w niebie jest bóstwem żeńskim, a Nggae, na ziemi, bóstwem męskim³³. W rzeczywistości, jeśli odrzucić naleciałości hinduistyczne (dua=deva; także i Raja), a nawet chrześcijańskie (Adam i Ewa), które zaciemniły pierwotną koncepcję, Dua i Nggae są Niebem i Ziemią; Dua Nggae jest typowym dwumianem Nieba i Ziemi, w którym oba składniki zatraciły pierwotny charakter własny i trwają tylko jako terminy dwumianu pojętego osobowo i dziedziczącego na-turystyczną treść obu składników: błękit, siedziba w niebie, oczy, które są gwiazdami itd. Wszystkie te aspekty Dua Nggae pochodzą od jego uranicznego składnika, i takie jest też pochodzenie atrybutu wszystkowidzącej wszechwiedzy. Dodać trzeba, że Dua Nggae bywa także nazywany Vula Ledza, czyli Księżyc--Słońce ³⁴, a jednocześnie istota tegoż imienia jest pomocnikiem czy też ministrem bóstwa³⁵.

We wschodniej części wyspy Flores i na sąsiadujących z nią wysepkach (Solor) Istota Najwyższa nosi imię Lera-Wulan, czyli „Słońce-Księżyc”, co nie przeszkadza, że jej uzupełnieniem jest Ziemia (Tana Ekan) ³⁶.

5. MOLUKKI

Na wyspie Buru Opo gęba snulat, „Pan (lub „Dziadek”), który stworzył ludzi”, wszystko widzący i wszechwiedzący, jest postacią mocno zislamizowaną (inne jego imię brzmi: Opo Lahatala, od Allach ta’ala)³⁷. Ale za nim stoi Ubun (Opo) Langi, czyli „Pan (łub „Dziadek”) Niebo”, ściśle związany z Ubun sanane, „Panią (Babką) Ziemią” ³⁹.

Podobnie też na wyspie Ceram Upu Langi (Upu Lanite, Upu Nanite), „Pan Niebo”, wzywany bywa na świadka przysiąg razem z Upu Tapene, „Panią Ziemią” ³⁹.

Analogicznie też na wyspie Ambon Upu Lanito, „Pan-Niebo”, albo Amaka Lanito, „Ojciec-Niebo” przebywa w niebie, gdzie wywołuje grzmoty i pioruny, kiedy rusza w bój przeciwko złym duchom; ale jego właściwą siedzibą (tak jak Upu Langi z wyspy Ceram) jest słońce, skąd za pomocą deszczu zapładnia Upu Ume (albo Ina/ka/Ume), „Panią” (lub Matkę) Ziemię”. Upu Lanito wie, co robią ludzie, i kiedy widzi zły czyn, wpada w gniew. W formułach przysięgi występuje Upu lanito ume „Dziadek”, albo „Pan Niebo-Ziemia”, czyli że dwumian Niebo-Ziemia pojęty jest tutaj jako Istota boska jedna w dwóch osobach. Samo Niebo bywa także wzywane pod imieniem Aamina Lanito, „Ojciec-Matka Niebo” ⁴⁰.

Na wyspach Kei spotykamy się, zamiast dwumianu Niebo-Ziemia, z dwumianem Słońce-Księżyc: Duadleerawulan, „Pan Słońce-Księżyc”, który mieszka w niebie (lanit), deszczem zapładnia ziemię w porze zachodniego monsunu i wzywany jest w przysięgach ⁴¹.

Na wyspach Aru w przysięgach wzywa się E vulan dya lara, czyli „Pana Księżyc-Słońce”, jako Istotę jedną w dwóch osobach, która wszystko widzi w niebie (langi) i na ziemi (vava), Dyabu lara, Słońce, zapładnia Dyabu jaja, Ziemię, kiedy zaczyna wiać monsun zachodni, ten który przynosi deszcze ⁴².

W leżącej na południowo-wschodnim wybrzeżu wyspy Kisar wiosce Oirata, założonej przez przybyszów z wyspy Timor

311