P1170409

340 KAROL IRZYKOWSKI

Gdyż Boy, racjonalista w sprawach seksualno-społecz-nych — w krytyce sztuki jest po staremu irracjonalistą; ba, nie zdaje sobie nawet sprawy 1 tego, że i sztuka ma dziś pretensję do' tego, żeby być „sztuczna”, żeby swoje efekty obliczać i że na tym zasadza się jej przełom. (Pierwsze zdanie mojej Walki o treść zaraz o tym traktuje.) Boy jest tutaj konserwatystą, zdaje się, z wygody. Nie chodzi mi o to, żeby uznawał ową pretensję, lecz żeby się przynajmniej liczył z tym, że tu jest problemat i że jego stare zapatrywanie nie rozumie się tak bardzo samo przez się. Boy pisze np. o Rostworowskim w swoim poufałym tonie: „Kochany Karolu! Jesteś artystą,-więc wiesz, że inspiracja siedzi gdzie indziej niż w mózgu (...) poeta bywa jak medium (...)” ^ss. O sztukach Winawera: inne sztuki „są pisane z serca do serca, Wina-wera — z mózgu ,do mózgu”; jest to „zmyślnie przez człowieka inteligentnego wykombinowana alegoria”, jest to „jeden z zimniejszych rodzajów teatralnych” — zimno i ciepło, -to mi kryterium! — „rozgrzać tę mózgową miszku-lancję mogłaby tylko iskra poezji” ³⁴. Co to jest „iskra poezji”? To coś takiego, jak gdy się mówi, że „dramat tętni żywą krwią”. Frazeologia, wprawdzie bardzo popularna, ale taka jak rymy: dal i żal; ja bym się jej wstydził, a gdybym na/wet użył w pośpiechu, to z cudzysłowem.

O Rittnerze mówi, że on sam siebie nie rozumie, że nie jest poetą właśnie wtedy, kiedy mu się najbardziej zdaje, że nim jest³⁵. Natomiast o Adolfie Constanta³⁰ powiada, że

|| Cytat | felietonu Karol, Karol, coś narobił, oj, oj, oj...

|Flirt z Melpomeną. Wieczór szósty, 1920, cytat niedokładny).

« Recenzja Promieni FF (Flirt z Melpomeną. Wieczór trzeci, 1922).

³⁵ Recenzja Ogrodu miłości (Flirt z Melpomeną. Wieczór pierwszy).

³³ O Adolfie Benjamina Constanta (1707—1830), francuskiego pisarza i polityka, pisał Boy w Mózgu i płci.

jest to „arcydzieło napisane mimo woli”. Niby, że mu się wyrwało'. Gdyby był Boy przeczytał rozprawkę Hebbla Jaki jest stosunek siły do świadomości u poety? (jest o niej mowa w Walce o treść), nie napisałby takich nonsensów. Ale jak sam często udaje nonszalancję genialnego dziecka, tak zdobi nią też swoich bohaterów. Zawsze wsunie swoje: veni, vidi, vici — jeżeli nie u siebie, to u innych.

Muszę się powołać na swoją rozprawkę O przesądach w dramaturgii (w Słoniu)³⁷, gdzie proskrybuję takie wyrażenia, jak: „żywi ludzie”, lub: „żaden (z ludzi tego autora) nie żyje własnym życiem”. Jakaś bowiem trzeźwa intuicja krytyczna, jeżeli nie przemyślenie, powinna była uchronić Boya od takich banalności. Gdyż zło tkwi nie w tym, żeby takie określenia były błędne, lecz w tym, że są jałowe, że już nie chwytają istotności estetycznej. W dzisiejszych czasach nareszcie Straciło już walor także młodopolskie kryterium szczerości, ale Boy traktuje nim nas co chwila: „To, co w nim ( w Villonie) najcenniejsze, było długi czas przeszkodą: bezpośredniość, szczerość wyrazu”. Nie wierzymy! — bo przecież to wszystko się robi! I szczerość, i bezpośredniość się robi! I to nawet nic nie szkodzi! A Boy nie znalazł tu nic do „odkłamania”!

Zamiłowanie do starej literatury francuskiej dyktuje temu mamutowi krytyki (gdy ja jestem słoniem, to on jest mamutem); dyktuje mu dziwaczną radę dla dramaturgów, by — skoro nie są geniuszami — obniżyli .poziom swych wymagań i pracowali przy pomocy gotowych typów (to jest szablonów?), albo też dyktuje mu polemikę z postulatem Winawera, by odświeżyć i rozszerzyć repertuar tematów:

³⁷ Rozprawka nosi tytuł Z przesądów krytyki literackiej. Pod podanym tytułem napisał Irzykowski podobny artykuł w «Sce-nie Polskiej» 1922, nr 11—12.