P1190075

(czy to będzie przebywanie Zeusa wśród Greków, czy też Jezusa w tabernakulum), nie tylko liczne inkar-nacje („wcielania się") bogów — alo przede wszystkim twierdzenie wszystkich doktryn religijnych, że pomiędzy światem bogów a światem ludzi i przyrody istnieje świat specyficzny, do którego należą istoty pośrednie między bytem boskim a bytem ludzko-przyrodniczym. Bowiem nie tyjlko w doktrynie chrześcijańskiej mamy do czynienia z aniołami, diabłami i innymi tworami, które nie są już ludzkie, ale też i nie są jeszcze w pełni boskie.

Przez „demonologię” rozumieć więc będziemy teorię tworów podobnych do bogów. Takie religioznawcze ujęcie „demonów” odbiega od popularnego i teologicznego pojmowania tej sfery bytów, zawężającego je do duchów złych. Co począć bowiem wtedy z aniołami lub herosami typu np. Prometeusza, a więc z całą kategorią istot całkowicie lub na poły mitycznych, a przy tym „dobrych”? Nasze ujmowanie „demona” -powraca więc do dawnego rozumienia nazwy daimon, które nie wartościowało ujemnie. U Homera nie było bowiem jeszcze rozróżnienia między daimon a theos: demon był dlań bogiem, szczególnie wtedy, gdy wpływał na losy ludzi. Także i Pindar uważał za demona bóstwo szczególnie silnie oddziałujące na człowieka; czasem wręcz utożsamiał daimon z losem czy przeznaczeniem. Dopiero Hezjod rozróżnił demona od boga, uznając demona za istotę pośrednią między bogami a ludźmi, podległą Zeusowi, który wykorzystywał demonów do swoich posług. Ten sens nazwy „demon” przejęło i utrwaliło chrześcijaństwo, utożsamiając demony z irańsko-żydowskimi szatanami •*.

N BlłUJ o dziejach nazwy daimon zob. hasło daimon, dalmorrion w ThaologUehtt WOrlcrbuch zum Neuen Testament, Stuttgart 1033,

< II. a. J~W (pod red. O. Kltteia),

ISO

Całość tak szeroko pojętej demonologii należy podzielić na dwa działy: „demonologię pozytywną” i „demonologię negatywną”. W skład pierwszego działu wchodzi teoria aniołów, czyli „angelologia" •*. następnie teoria nadludzi, czyli herosówszczególnie zaś tych, których uważano za twórców kultury •*, a wreszcie teoria różnych „czarodziejów”, „dobrych wróżek” itp., należących już do „demonologii ludowej”. W skład demonologii negatywnej natomiast wchodzi przede wszystkim teoria szatanów, czyli „sa-tanologia", następnie teoria „złych potworów” (smoki, węże mityczne itp.), czyli „teratologia” *•, a wreszcie teoria kontrpartnerów bohaterów pozytywnych demonologii ludowej (źli czarownicy, wiedźmy itp. czarne charaktery bajkowe).

Podobnie jak w teorii Boga, tak i w demonologii możemy wyróżnić część protologiczną („początków”), a więc problematykę genezy i pierwotnego stanu demonów, następnie demononografię (demonologię szczegółową) oraz kwestie eschatologiczne („końców”) dotyczące demonów.

Skupimy się tu na wybranych przykładach z demonologii chrześcijańskiej. Jak wiadomo, centralnymi jej