P1190079

wnieśli tu czołowi teologowie Kościoła, Jak Augustyn i Tomasz z Akwinu. Następują procesy dogmatyzacji wiary w diabła (głównie na soborze w Bradze — 561 r. — oraz Lateraneńskim — 1215 r.), rozwoju ikonografii diabła (por. szczególnie malarstwo średniowieczne) oraz z jednej strony personalizacja i indywidualizacja. a z drugiej — umetafizycznienie tej wiary jako zasady kosmicznej i eschatologicznej. Wielką karierę zrobiła wiara w diabła w średniowieczu, zwłaszcza w połączeniu z wiarą w czarownice i inne jego „ziemskie kochanki” **. Dopiero od czasów rozwoju sceptycyzmu oświeceniowego wiara w diabła zaczyna słabnąć także i wśród mas chrześcijańskich. Dzisiejszy przeciętny katolik niezbyt serio traktuje koźlorogicgo i kopytonogiego, kuso „z niemiecka” ubranego Mefista lub rodzimego Borutę czy Rokitę. Do protekcjonalnego traktowania diabła i obniżenia jego autorytetu wielce przyczyniła się u nas literatura romantyczna ®⁹. Bez zdziwienia też przeczytamy żale korespondenta organu archikurii warszawskiej — „Przeglądu Katolickiego”, który już przed stu laty, i to dla prowincji, bo dla terenu płockiego, pisze z rozgoryczeniem o upadku wiary w diabła: „Odezwij się z czymś w tej materii w dzisiejszych towarzystwach, a zaraz usłyszysz szydercze pytanie z niedowierczym uśmiechem: więc to pan wierzysz w diabła? ha, ha! a to zabawne. — A przecież to dogmat wiary” ®^#.

os Literatura na ten temat, w szczególności dotycząca ,.procesów o czary", jest olbrzymia. Z bardziej znanych zob. J. Putek: Uroki erednlowlccza, Kraków 1956, i liczne prace B. Baranowskiego, np. Procesy czarownic u> Polsce w XVII I XVIII wieku, Łódź 1952.

as piało kto z czytelników uświadamia sobie zapewne, jak dalece poderwał powagę dogmatyki katolickiej choćby wspomniany jut wiersz Mickiewicza Pani Twardowska, Bliżej o diable w literaturze zob. np. I. Matuszewski: Olabel w poezji. Warszawa 1900. m „przegląd Katolicki"; Warszawa 1866, nr 42. s. 654.

TEORIA ŚWIATA (KOSMOLOGIA RELIGIJNA)

Religijna teoria świata, czyli zespół poglądów i wierzeń o kosmosie, stanowi drugą — po teorii Boga — podstawową część składową doktryny, zwaną „kosmologią" '. Podobnie jak i w innych składnikach doktryny, w kosmologii możemy wyróżnić kilka kręgów tematycznych, a więc problematykę:

—    początków (kosmogonia),

—    szczegółową (kosmografia),

—    końca (eschatologia).

Pierwszy krąg zagadnień zajmuje się początkami, a więc kwestiami genezy kosmosu jako całości oraz genezy jego najważniejszych składników: układu słonecznego, Ziemi (geogonia) i życia (biogeneza), oraz ich stanami pierwotnymi. Trzeci krąg zagadnień — eschatologia kosmologiczna ^{1 2} — zawiera religijne wyobrażenia o stanie końcowym kosmosu, a więc o końcu świata, Sądzie Ostatecznym i stanie uniuersum po

159

1

Z greckiego kosmos — świat uporządkowany, I Ufk — słowa, nauka. Terminu „kosmologia? pierwszy utył liłocoł niemiecki ctir. Wolff (1679—1751); termin ten oznaczał u niego ..tizyfcą zpekula-tywną" — w przeciwieństwie do ..fizyki empirycznej" Galileusza 1 Newtona. W ślad za Wolffem teologowie katoliccy zawężają ..kosmologie" do „filozofii przyrody nieożywionej": aob. np. skrypt ks. U Maklerskiego: rilozo/ie przyrody, LubUn 1*61. KUL, t ł.

2

i „Eschatologia kosmologiczna" — ar odrOtntecUu od „antropologicznej" — zajmuje złą końcowymi stanami przyrody. z wyłączeniem człowieka.