P4290119

WIEK XIX

PANEL I

subiektywnie - tylko jedną, bardzo głośną dwadzieścia parę lat temu publikację Fin-de-sitcle Vienna. Politics and Culture Carla Schorske’go, książkę, której celem było zaprezentowanie przemian kulturowych i politycznych w Wiedniu przełomu wieków.

O ile ten nurt stał się niesłychanie modny na świecie, o tyle w polskiej historiografii nie wywołał oddźwięku, na jaki zasługuje. Są oczywiście prace Jacka Purchli i inicjowane przez niego tomy dotyczące historii kultury¹, są publikacje Andrzeja Mencwela o przemianach życia literackiego i politycznego w Królestwie Polskim i na ziemiach polskich, odnoszące się również do przełomu XIX i XX w, jak również szkice Jerzego Jedlickiego

0    dekadencji fin de siecle’u.² Jest coraz więcej ciekawych prac historyków sztuki dotyczących architektury historystycznej, sztuki przełomu XIX

1    XX w., ale one też nie w pełni wykorzystują potencjał analizy współzależności przemian artystycznych i politycznych. Pojawiają się kolejne studia dotyczące niesłychanie modnej problematyki imperiów i neokolonializmu. Ich autorzy zastanawiają się, czy możemy rozróżnić państwo od imperium, jakim rodzajem organizacji władzy politycznej jest imperium, na jakich zasadach legitymizacyjnych się opiera³. Pojawia się także pytanie, na ile możemy rozpatrywać historię Polski XIX w., bądź dowolnego innego kraju, w kategoriach kolonialnych. Można byłoby jeszcze wymieniać wiele takich dziedzin. Rozwijają się, jak wiadomo, badania nad historią kobiet - tutaj należałoby wymienić tomy studiów (Kobieta i...) pod redakcją prof. Anny Żarnowskiej i prof. Andrzeja Szwarca. Zdobywa powoli popularność historia życia codziennego. Pojawiają się prace na temat kategorii nowoczesności w ogóle, reakcji społeczeństwa polskiego na modernizację, zapoczątkowane znaną książką Jerzego Jedlickiego sprzed 20 już lat. Odnoszę jednak wrażenie, że dwie z modnych na świecie dziedzin są stosunkowo słabo reprezentowane w polskiej historiografii.

Jedną z nich jest historia religijności. Niemcy mówią, że XIX w. to druga epoka religijna. Coraz mocniej podkreśla się, że obraz XIX w. jako epoki sekularyzacji jest bardzo jednostronny. Kościoły i wyznania poradziły sobie z wyzwaniem modernizacyjnym i o wiele lat odwlekły zagrożenie masowej sekularyzacji (czy nie jest to jak gdyby potwierdzenie intuicyj-

1

   J. Purchla, Matecznik polski. Pozaekonomiczne czynniki rozwoju Krakowa w okresie autonomii galicyjskiej, Kraków 1992; VemacularArt in Central Europę, idem (red.), Cracow 2001;

Theatre Architecture ofthe Late 19^th Century in Central Europę, idem (red.), Cracow 1993.

Warto w tym kontekście zwrócić uwagę na opatrzoną obszernym wstępem antologię:

Wokół Wawelu. Antologia tekstów z lat 1901-1909, oprać. J. Krawczyk, Warszawa 2001.

2

   A. Mencwel, Przedwiośnie czy potop: Studium postaw polskich w XX wieku, Warszawa 1997;    ---------

J. Jedlicki, Świat zwyrodniały. Lęki i wyroki krytyków nowoczesności, Warszawa 2000.    j 4

3

   Por.: Rosja i Europa Wschodnia. „Imperiologia”stosowana, red. A. Nowak, Kraków 2006.