P4290125

WIEK XIX

PANEL I

Janowski; sierpień 1980 r. zapoczątkował znaczną odwilż w polityce naukowej reżimu PRL. To w tym czasie zezwolono na podjęcie badań nad ziemiaństwem i umożliwiono publikację prac poświęconych tej tematy-ce. Wielki przełom 1989 r. był więc poprzedzony mniejszymi przełomami,

po których naciski polityczne na środowisko naukowe stopniowo malały.    pok*’

Także w skali całego kraju sytuacja nie była jednolita do 1989 r. Większa    tu**

swoboda panowała w dużych ośrodkach naukowych, trudniejsze warunki    i ****

mieli badacze pracujący w mniejszych miastach, gdzie byli zależni od lokal-    W-. 1

nych działaczy partyjnych, kurczowo trzymających się swoich „stołków”.    ^

W okresie PRL niektórzy twórcy podtrzymywali wokół siebie mit o pisaniu    ^

„do szuflady”, czyli przygotowywaniu takich utworów, które ze względu    _na

na swoją zawartość nie mogły być dopuszczone przez cenzurę do druku¹.

Pierwsze lata po 1989 r. pokazały, że owe pisanie „do szuflady” było raczej    2

fikcją, poza nielicznymi wyjątkami, gdyż w tym czasie nie nastąpiła erupcja nowych prac, dotąd czekających cierpliwie na wydanie. W pierwszych latach po 1989 r. widać było raczej liczne kontynuacje tematyczne i chronologiczne. Ośrodki naukowe wyspecjalizowane w badaniach społecznych jeszcze w okresie PRL prowadziły je nadal, wykorzystując te same kadry i podobną tematykę.

Zatem o jakich zmianach możemy mówić po 1989 r.? Przede wszystkim rozwijają się nowe kierunki badań, wcześniej nieistniejące lub pojawiające się na marginesie głównych tematów badawczych. Kładzie się większy nacisk na obserwację grup, które w okresie PRL pozostawały w cieniu zainteresowania historyków ze względów politycznych; chodzi szczególnie

0    elity społeczne, ziemiaństwo i burżuazję. Największą liczbę nowych monografii, opracowań, różnego typu wydawnictw źródłowych poświęcono ziemiaństwu. Warstwa ta wzbudza spore zainteresowanie nie tylko wśród badaczy, ale też w szerokim gronie miłośników historii³. W znacznie mniejszym stopniu rozwijały się studia wokół drugiej elitarnej grupy - burżuazji⁴.

1

   Oczywiście część prac była odrzucana przez cenzurę, ale częściej ingerencje dotyczyły wyłącznie fragmentów opracowań, co pozwalało po ich „oczyszczeniu’' opublikować pozostały tekst. Czytelnik nigdy nie wiedział, co cenzura usunęła z wydanej pracy. Ta praktyka uległa zmianie po 1981 r., kiedy nowe przepisy narzuciły cenzurze obowiązek informowania czytelnika o wszelkich ingerencjach.

2

Rodzina burżuazji warszawskiej i jej obyczaj. Druga połowa XIX i początek XX wieku,Warszawa    7ii5iirT —

1998; R. Kołodziejczyk, Studia nad dziejami burżuazji w Polsce. Wybór prac z lat 1956-1998    2 0

wydany z okazji 7S‘ltcia urodzin autora, Warszawa-Pułtusk 1998.    —    __

3

   Literaturę dotyczącą ziemiaństwa omawiam w osobnym artykule: T. Epsztein, Ziemiaństwo w historiografii polskiej po 1989 r. Próba charakterystyką [w:] Aktywność kulturalno-oświatowa mazowieckich ziemian wXIX iXX wieku, red. B. Umińska, Ciechanów 2007, s. 9-21

4

   W zamieszczonych poniżej zestawieniach bibliograficznych umieściłem, z drobnymi wyjątkami, wyłącznie niektóre publikacje książkowe (monografie i zbiory artykułów), z braku miejsca pomijam publikacje drukowane w czasopismach. Na temat burżuazji ukazały się m.in.: S. Pytlas, Łódzka buriuatja przemysłowa w latach 1864-1914, Łódź 1994; M. Siennicka,