PAWLUCZUK ŻYWIOŁ I FORMA (25)

•»

Między społecznościami tradycyjnymi a społeczeństwem dzisiejszym zachodzi w tym względzie istotna różnica. W społeczeństwie dzisiejszym istnieje wiele dziedzin życia specjalizujących się w załatwianiu sprzężeń drugiego rodzaju. Kultura pojmowana selektywnie jest, jak już powiedzieliśmy, narzędziem, za pomocą którego regulujemy nasz nadwerężony układ ze światem.

W kulturze tradycyjnej oba typy sprzężeń realizowały się równocześnie w toku normalnej, codziennej działalności człowieka.

Kultury tradycyjne — zarówno plemienne, jak i ludowe — cechowała wielofunkcyjność działań ludzkich. Etnografowie i socjologowie w stosunku do społeczności plemiennych i ludowych zwracają uwagę przede wszystkim na związek wszystkich wytworów kulturowych z religią, na przesiąknięcie ich treścią religijną lub magiczną. Stąd też wywodzi się prawdopodobnie Beckerowski podział społeczeństw na sakralne i świeckie, chociaż wyraz „sakralny’¹ ma tu nieco inne zabarwienie aniżeli to; które mu nadajemy mówiąc o sakralności religijnej¹. Można jednak wskazać i na zależność odwrotną: na treści praktyczne, utylitarne, tkwiące w prymitywnej i ludowej religijności. Zarówno religia jednak, jak i życie praktyczne przepojone są także wieloma innymi treściami czy znaczeniami — estetycznymi, artystycznymi, organizującymi określony porządek społeczny, istotnymi dla stosunków międzyludzkich, dla życia towarzyskiego itp. Nawet najbardziej uciążliwe, wymagające wysiłku fizycznego prace przepojone. są elementami natury rozrywkowej, rekreacyjnej.

■ „Mówiąc ogólniej — pisze Kazimierz Moszyński przy okazji analizy sztuki ludowej Słowian — kultura prymitywna to nieomal chaotyczny splot, to jak gdyby olbrzymie źródło, w którego ruchliwym wnętrzu wszczyna się już czy zapowiada sto osobnych nurtów, ale się jeszcze nie rozpływa w sto oddzielnych strug. Niejeden z jej wytworów z pewnością od pierwszych chwil istnienia ma, niczym znany posąg tzw. Światowida, kilka twarzy, patrzących w różne strony ludzkiego życia. Walory magii, sztuki, obrzędowości rodzinnej, różnych stron społecznych ustroju, techniki itp- zespalają się w obrębie prymitywnej kultury tak ściśle, że badacz musi je niejako rozrywać, aby zaprowadzić w tej dziwacznej plątaninie jaki taki ład, pozwalający na jej zgłębienie. Rozrywanie takie jest niezbędne,, ale na chwilę nie wolno zapominać, że się go dokonało i jak się go dokonało.”²

Ta wielofunkcyjność wytworów i działań wiąże się ze względną jednorodnością społeczeństwa, kompleksowością ról społecznych i całościowymi wiąziami spajającymi grupę. Jasne jest bowiem, że skoro nie ma w danej społeczności wydzielonej, zautono-mizowanej, samodzielnej dziedziny sztuki, prawa, filozofii, nauki, rekreacji, nie ma też ludzi ani instytucji zajmujących się wyłącznie tymi dziedzinami, nie ma swoistych sprzecznych między sobą ideologii, systemów wartości i programów życiowych tworzonych na podstawie tych zautomatyzowanych dziedzin tak, jak to jest w cywilizacji przemysłowej.

5. REGUŁY MYŚLENIA W KULTURZE LUDOWEJ

Zwróćmy z kolei uwagę na specyfikę myśli ludowej i jej wyrazu. Nie ulega wątpliwości, że myślenie w kulturze ludowej jest w o wiele mniejszym stopniu podporządkowane ścisłym rygorom logiki aniżeli myślenie w kulturze industrialnej.

Nacisk praktyki społecznej w warunkach cywilizacji technicznej na ujmowanie zjawisk otaczającego

Sakralność wiąże Becker przede wszystkim z odpornością na zmianę. Zob. M. Becker, E. Barnes: Rozwój myśli społecznej od wiedzy ludowej do socjologii, Warszawa 1964.

K. Moszyński: Kultura ludowa Słowian, t. II, cz. 2, Warszawa 1968, s. 46.