PC190012

Pierwsze dwa czynniki mają charakter wpływów paragenetycznych, trzecia grupa — „dziedziczenia niegenetycznego”. Czwarta grupa jest związana z omawianą tutaj problematyką tylko częściowo, to jest w takim stopniu, w jakim czynniki wpływające na organizm matki, za pośrednictwem jej środowiska, przenikają barierę łożyska.

Prześledźmy dwa pierwsze (paragenetyczne) mechanizmy oddziaływań matki na rozwój płodu.

Znane są powszechnie fakty poronień, martwych urodzeń i zgonów okołoporodowych, w wyniku niezgodności matka - płód. Wiadomo także, że matki, które są homozygotyczne pod względem niekorzystnych genów, mają mniejsze szanse utrzymania ciąży.

Druga połowa genów (w wyniku podziału mejotycznego), które są właściwe dla genotypu matki, nie zostaje przekazana dziecku. W efekcie tego może mieć miejsce pewna nieadekwatność, a co najmniej odmienność właściwości genotypu matki i jej płodu. A mianowicie matka w pewnych parach genów może posiadać układy homologiczne, w innych ; heterologiczne (alleliczne). Ponieważ zwykle każdy gen w danym gatunku posiada kilka możliwych alleli, można by przyjąć, że więcej niż połowa analogicznych par genów może być różna (heterogeniczna).

Wolański (1983a) podkreśla, że mogą tu zachodzić jeszcze dodatkowe komplikacje. Mianowicie pewne właściwości genotypu matki, poprzez cechy jej organizmu, mogą neutralizować właściwości genetyczne płodu [ ze strony ojca, jak też pewne ilościowe właściwości genotypu dziecka przekazane przez ojca bądź matkę, mogą zostać spotęgowane w związku z faktem, że występują one w formie heterologicznej dominującej bądź homologicznej dla genotypu matki.

Mechanizmy te są zapewne przyczyną tego, że szeregiem cech ilościowych dzieci są bardziej podobne (około 2-3 krotnie) do matek, aniżeli do swoich ojców.

Istnieją dowody uzyskane z badań nad zwierzętami, że metaboliczne właściwości matki mogą na drodze nie genetycznej, lecz fizjologicznej oddziaływać na płód, tj. kształtować metabolizm płodu. Wskazuje to na możliwość innej, równoległej do genetycznej, drogi dziedziczenia pewnych właściwości przez dziecko. Droga ta polegać by miała na „ustawieniu” metabolizmu dziecka w okresie jego rozwoju embrionalnego i zachowaniu go także w życiu postnatalnym. Efekt ten może być prawdopodobnie przedłużony częściowo na czas rozwoju postnatalnego poprzez karmienie piersią (może to dotyczyć pewnych wpływów hormonalnych matki na karmione przez nią niemowlę).

Także pewne leki podawane matce bywają przekazywane z jej mlekiem niemowlęciu, co wskazuje na realność tej drogi oddziaływań. Niemowlęta karmione mlekiem matki są też bardziej aktywne i reaktywne.

Rozwój w okresie niemowlęcym jest niejako negatywem stanu rozwoju noworodka. Im noworodek rodzi się większy i cięższy, tym wolniej przebiega jego rozwój w ciągu pierwszego roku życia. Własne hormony dziecka odpowiedzialne za wzrost ujawniają się dopiero od około 3 roku życia.

Badania na temat wpływu wieku rodziców na rozwój dzieci dają dość sprzeczne rezultaty. Wiek rodziców może wpływać na rozwój dzieci w sensie wpływów biologicznych i społeczno-kulturowych. W miastach najlepiej rozwijają się dzieci z matek w wieku 25-32 lata i ojców o trzy lata starszych od matek. Na wsiach najlepszy rozwój wykazują natomiast dzieci matek 20-25-letnich.

Wraz z wiekiem matki mogą zachodzić pewne zmiany w cytoplazmie komórek jajowych, w stanie narządów rodnych, w aktywności hormonalnej, mogą więc następować zmiany fizyczne i biochemiczne środowiska śródmacicznego wpływające na rozwijający się organizm.

Nie bez znaczenia dla rozwoju dziecka jest kolejność urodzenia. W wyniku uprzednich ciąż w organizmie matki zachodzą zmiany anatomiczne i funkcjonalne, które wpływają na rozwój kolejnych dzieci. Wraz z kolejnymi ciążami zmienia się elastyczność macicy i ścian brzucha, co mechanicznie wpływa na rozwój płodu. W czasie kolejnych ciąż wzrasta szansa wystąpienia ciąży mnogiej. Na poziom rozwoju dzieci z kolejnych ciąż ma wyraźny wpływ czas zajścia w następną ciążę po ostatnim porodzie. Szybkie zajście w kolejną ciążę (krótsze niż 2 lata) wywiera ujemny wpływ na rozwój płodu i noworodka.

Teoretycznie - zestaw właściwości matki (tzw. regulator matczyny) może wpływać już na formowanie się gamet u jej żeńskiego płodu, a więc może mieć miejsce bezpośredni wpływ babki na wnuczkę. Byłaby to wspomniana droga wpływu tzw. dziedziczenia cytoplazmatycznego wyłącznie po linii matki. Wpływ ten zresztą może być przedłużony na okres po urodzeniu w związku z karmieniem dziecka piersią a więc przedłużeniem transmisji hormonalnych wpływów matki.

Reasumując istniejące poglądy oraz wyniki badań w zakresie czynnika zwanego „regulatorem matczynym”, przyjęto następujące ustalenia (Wolański 1983a):

45