PICT5987

mi przez nią funkcjami: opiekuńczo-wychowawczą i kształcącą, nic wyłączając panującego systemu wychowawczego, o ile taki rzeczywiście istnieje lub daje znać o sobie. Dzięki zawężeniu zakresu metody monograficznej głównie do badań instytucji społecznych czy wychowawczych istnieje możliwość w miarę wyraźnego odróżnienia jej od metody indywidualnych przypadków. Ta bowiem stanowi opis i analizę pojedynczych osób, w tym także wybitnych pedagogów.

Instytucją - według J. Szczepańskiego (1970b, s. 203 i n.) — nazywa się bądź to:

—    grupę osób wykonujących określone funkcje na rzecz doniosłych spraw dla całej zbiorowości.

—    „formy organizacyjne zespołu czynności wykonywanych przez niektórych członków grupy w imieniu całości”,

—    zespół urządzeń materialnych i środków działania, które umożliwiają niektórym członkom grupy „wykonywanie publicznych funkcji mających na celu zaspokajanie potrzeb i regulowanie czynności całej grupy" bądź

— społeczne role pełnione przez niektórych członków grupy i wyjątkowo doniosłe dla poprawnego jej funkcjonowania.

Ponadto - niezależnie od osobliwego charakteru każdej z możliwych instytucji przypisuje się jej niektóre wspólne z wszystkimi pozostałymi instytucjami istotne cechy. W takim znaczeniu „instytucje--jak pisze J. Szczepański (1970b, s. 204) — są zespołami urządzeń, w których wybrani członkowie grup otrzymują uprawnienia do wykonywania czynności określonych publicznie i impersonalnic. dla zaspokajania potrzeb jednostkowych i grupowych i dla regulowania zachowań innych członków grupy”. Nazwę rozumianej w ten sposób instytucji można odnieść poniekąd także do każdej ze wspomnianych form działalności wymienionych wyżej instytucjonalnych form działalności wychowawczej. Dla odkreślenia jednak szerszego zasięgu oddziaływań instytucji, niż instytucjonalnych form działalności wychowawczych. warto raczej nic sprowadzać ich do wspólnego mianownika. Z drugiej strony nic sposób zapominać o raczej płynnej granicy między nazwą „instytucja”, a tym. co nazywa się instytucjonalną formą działalności wychowawczej. Pierwszeństwo zaś w badaniach pedagogicznych za pomocą metody monograficznej należałoby oddać szczególnie poznawaniu funkcjonowania szkół oraz placówek opiekuńczo-wychowawczych i placówek kulturalno-oświatowych, jak np. domy kultury' i muzea, a to zwłaszcza z powodu możliwie szerokiego zasięgu icłi oddziaływań.

W zastosowaniu metody monograficznej rzeczą niebagatelną jest też odpowiedni dobór określonej instytucji oświatowo-wychowawczej lub konkretnej placówki opiekuńczo-wychowawczej czy kulturalno-oświatowej. Dobór taki zależy w głównej mierze od celu badań. Jeśli celem takim jest ukazanie funkcjonowania instytucji lub placówki, mogącej uchodzić za przykład (wzór) poprawnego ze wszech miar środowiska wychowawczego, to wówczas przedmiotem

badań czyni *ię instytucją (placówką) uznaną w powszechnej niemal opinii za godną naśladowania. Przedmiotem badań z zastosowaniem metody monograficznej może oczywiście być także instytucja (placówka) nic ciesząca sią dobrą opinią. Badania takie mają wtedy na celu /diagnozowanie danej instytucji po to szczególnie, by znaleźć skuteczne formy jej unowocześnienia pod wzglądem pedagogicznym Tak wiąc możliwy jest tu dobór zwłaszcza celowy^

Warunki zastosowania metody monograficznej

/ Poprawne zastosowanie metody monograficzne wymaga starannego przestrzegania szczególnie takich warunków, jak:

—    wstąpne rozeznanie terenu badań,

—    korzystanie z możliwie wielu źródeł informacji,

—    posiadanie umiejętności łatwego nawiązywania kontaktów z ludźmi,

—    krytyczne podejście do otrzymanych danych w wyniku badań monograficznych (por. D. Kat/., 1965, s. 341-350; J. Sztumski, 1999, s. 107-110).

Wstąpne rozeznanie terenu badań monograficznych poprzedza zwykle zarówno sformułowanie problemów badawczych i hipotez roboczych, jak i odpowiedni dobór technik badawczych. One decydują też często o ostatecznym doborze instytucji (placówki), którą zamierza sią poddać tego rodzaju badaniom. We wstępnym jej rozeznaniu, nazywanym często zwiadem terenowym, zabiega się głównie o rekonesans ogólnego funkcjonowania danej placówki czy określonej instytucjonalnej formy działalności wychowawczej, a także o nawiązanie bliższych kontaktów z osobami, które mogą dostarczyć ważnych informacji o interesujących badacza sprawach. Rzeczą niebagatelną jest też zorientowanie się co do istnienia różnych innych informacji, istotnych z punktu widzenia przyszłych poczynań badaczy. Nic bez znaczenia jest też pozyskanie zaufania zwłaszcza osób pełniących funkcje kierownicze i tzw. nieformalnych przywódców.

Dużą wagą przywiązuje się do korzystania z różnych źródeł informacji jako następnego warunku poprawnie zastosowanej metody monograficznej. Polega ono nade wszystko na prowadzeniu rozmów i wywiadów ze wspomnianymi dopiero co osobami pełniącymi różne funkcje kierownicze i przywódcami nieformalnymi, jak również z innymi osobami chętnymi do udzielania bliższych, a niekiedy i poufnych informacji. Doniosłe znaczenie ma tu bezpośrednia obserwacja zachowań ludzkich, w tym zwłaszcza w ich układzie przeróżnych relacji interpersonalnych. Wysoko docenia się także dostępne materiały biograficzne, jak np. wszelkiego rodzaju sprawozdania dotyczące działalności badanej instytucji (placówki), dzienniki, pamiętniki, notatki, listy, gazetki, w których mowa jest o przejawach jej funkcjonowania pod różnymi względami] Nierzadko sięga się też po inne źródła informacji, jak techniki socjomctrycznc.

301