Plinusza opisy malarstwa i rzeźby Jan BiaŠostocki (10)

120 (Z|łĆ I, 5: HISTORYCZNE SPOJRZENIE HA SZTUKI

malowanie ścian w dworki, porty i krajobrazy, gaje, laski, wzgórza, sadzawki, cieśniny morskie, rzeki, wybrzeża - wszystko, czego by ktoś zapragnął. Dalej w rozmaite postacie przechadzających się albo płynących na statkach, a na lądzie nadjeżdżających do domostw na osiołkach lub w^r kolasach podróżnych; inne osoby łowią ryby, chwytają ptaki, polują albo zbierają plony. Są na jego malowidłach charakterystyczne dwory otoczone zewsząd moczarami, przez które, w wyniku jakiegoś zakładu, mężczyźni przenoszą na ramionach kobiety i chwieją się ku przerażeniu tych, które są niesione. Jest prócz tego wiele innych takich tryskających humorem i dowcipem scenek. Tenże zapoczątkował malowanie miast nadmorskich leżących na otwartej przestrzeni - obrazy te dają znakomity efekt, a kosztują bardzo niewiele. Sławę jednak mają tylko ci malarze, którzy malowali obrazy na desce. Tym bardziej czcigodna okazuje się pod tym względem mądrość starodawnych czasów: Nie upiększano bowiem ścian, które służą na użytek jedynie ich właściciela, ani domów, które związane z jednym miejscem, w razie pożaru nie dadzą się porwać i unieść. Chatką zadowolił się Protogenes na swoim folwarczku, w domostwie Apellesa nie było ani jednego malowidła. Jeszcze nie przychodziła wtedy ochota na barwienie całych ścian. Wszelkie dzieła sztuki anektowały dla siebie miasta, a artysta malarz był wspólną własnością całego świata. [...J A jeszcze i ten niezmiernie ciekawy szczegół warto zapamiętać, że ostatnie dzieła mistrzów, zwłaszcza obrazy nie wykończone, jak na przykład Iris Arystydesa, Tyndarydzi Nikomacha, Medea Timomacha i wspomniana już wyżej Wenus Apellesa, zażywają większej sławy niż dzieła skończone, oczywiście dlatego, że widoczne są pozostawione przez artystę zarysy i jego zamierzenia twórcze, a jeśli chodzi o upiększające szczegóły, mające działać na widza, to odczuwa się żal za ręką, która przez śmierć musiała pracę porzucić⁶⁰. [...]

[Rzeźba w glinie]

O malarstwie dosyć i aż nadto. Wypadałoby dodać teraz kilka słów i o modelowaniu w glinie. Sięgnąwszy po materiał do tejże samej ziemi

(która dostarcza farb malarzom), zaczął modelować w glinie pierwszy Butades z Sykionu, garncarz, i to za sprawą córki, która zakochana w pewnym młodzieńcu, gdy ten wybierał się w daleką drogę, cień jego twarzy rzucony przez światło latarni zakreśliła na ścianie konturami. Te ojciec jej wypełnił glinką i zrobił z tego model⁶', potem wraz z innymi wyrobami glinianymi włożył do pieca i wypalił. [...]

[Rzeźba w marmurze]

Co do Fidiasza, to nie ulega najmniejszej wątpliwości, że jego imię nie ma sobie równego u wszystkich ludów, które zdają sobie sprawę z wartości jego sławnego Jowisza Olimpijskiego. Żeby jednak nawet ci, którzy nie oglądali jego dziel, wiedzieli, że słuszne są jego pochwały, przytoczę kilka przykładów, aby dać pojęcie o samym tylko rodzaju jego talentu.

Nie będę wysuwał tu piękna Jowisza Olimpijskiego⁶² ani też ogromu Minerwy zrobionej dla Aten, wysokiej na dwadzieścia sześć łokci⁶³ (wykonana jest, jak wiadomo, ze złota i kości słoniowej). Ale na tarczy tej właśnie bogini wyrzeźbił bitwę Amazonek na wypukłej powierzchni, a we wklęsłej jej części - walki bogów i gigantów, na trzewikach znów - walkę Lapitów z centaurami. Tak nawet drobne szczegóły przedstawiały dla niego pole do artystycznego opracowania. W scenie zaś wyrzeźbionej na podstawie posągu - są to tak zwane Narodziny Pandory - asystują bogowie w liczbie dwudziestu. Poza cudowmą figurą Nike znawcy podziwiają i węża złotego u samego dołu włóczni oraz sfinksa. Tyle niech wystarczy o artyście, którego nigdy dosyć nachwalić się nie można; od razu zdaje sobie człowiek sprawę z tego, jak owa doskonałość była równa i w najdrobniejszych szczegółach.

Chronologię Praksytelesa omówiłem wśród posągów z brązu⁶'*; jeśli chodzi o sławę w rzeźbie marmurowej, to artysta ten przeszedł nawet samego siebie. Dzieła jego znajdują się w Atenach na Keramejku. Ale pierwsze miejsce wśród wszystkich zajmuje już nie tyle Praksytelesowa, ile do całego świata należąca Wenus - żeby ją ujrzeć, wielu specjalnie udaje się w podróż na Knidos. Dwie Wenery zrobił artysta i równocześnie wystawił na sprzedaż: ta