Rosjanin12

286 --V. Polskie stereotypy narodowe

—    Takoje maluczkoje! A u nas takoje balszoje. Idą dalej i Rosjanin, pokazując na arbuza, pyta się:

—    A eto szto takoje? — Agrest...

W polskim stereotypie Rosjanina jest mocno utrwalona cecha, zgodnie z którą Rosjanin wszystko chce mieć jak najlepsze i największe, a nawet utrzymuje, że Rosja jest ojczyzną słoni.²³ Rosjanie gorsi być nie mogą. Presupozycja tych kawałów jest taka: nasi przyjaciele ze Wschodu uważają, że są potęgą, tylko nikt ich nie docenia. Z tym syndromem związana jest również seria dowcipów „militarnych”, będących spadkiem po wyścigu zbrojeń i zimnej wojnie, których akcja prawie zawsze dzieje się w ZSRR:

W lesie spacerują dwaj wieśniacy:

—    Wania, smotri kakoj charoszyj i wielikij grib!

—    Gdie?

—    Wot tam, nad wajskowoj bazoj.

4.2.2. Wartościowanie i stereotypizacja stereotypu

Cała seria polskich kawałów o Rosjanach więcej niż o Rosjanach mówi o negatywnym stosunku Polaków do Rosjan.

Wybory w latach 50. Na ścianie w^risi portret Stalina. Przyciąga uwagę starszej, niedowidzącej babci.

—    O! Piłsudski.

—    Nie Piłsudski, towarzyszko, tylko Josef Wisarionowicz Stalin.

—    A co on takiego zrobił, ten Stalin?

—    On wygnał Niemców z Polski.

—    Dałby Bóg, żeby pogonił i Ruskich.

W przedziale pociągu jedzie Polak, Rusek, Francuz, matka z córką. Po pewnym czasie pociąg wjeżdża w tunel. W ciemności słychać cmok i trzask.

Oto co myślą sobie osoby w przedziale:

Matka: Ale mam porządną córkę, któryś ją pocałował, a ona go w pysk...

Córka: Ale mam głupią matkę, frajer ją pocałował, a ona go w pysk...

Francuz: Ale mi się udało, pocałowałem ją, a w pysk dostał kto inny...

Rusek: Co jest? Najpierw mnie całują, a potem biją...

Polak: Wy się tam całujcie, a ja Ruskiemu i tak wpierdolę!

Pierwszy z nich nawiązuje do sowieckiej okupacji i odsyła do profilu Rosjanina--okupanta, wyraźnie artykułując źródło polskiej niechęci. Natomiast drugi z przytoczonych dowcipów daje wyraz irracjonalnej, a jednocześnie ukrytej (w ciemnościach tunelu) nienawiści.

²⁵ Zorganizowano międzynarodowy konkurs na napisanie najlepszej książki o słoniach. [...] Rosjanie napisali dwa dzieła: „Rosja — praojczyzna słoni” i „Radziecki słoń — największy komunista na świecie”.

287

Stereotyp Rosjanina i jego profilowanie we współczesnej polszczyźnie

Dowcipy eksponują pijaństwo Rosjan i pobłażliwe jego traktowanie; wyrażają niechęć do Rosjan-zaborców i komunistycznej ideologii; podkreślają azjatyckość Rosjan rozumianą jako zacofanie cywilizacyjne, brak kultur)'', brud i zachowania aspołeczne.

4.3. Rosjanin w najnowszej publicystyce

Publicystyka jest gatunkiem, który ma znaczący wpływ na kreowanie obrazu Rosjanina we współczesnej świadomości społecznej, a zarazem potwierdza istnienie negatywnego stereotypu Rosjanina:

Negatywny stereotyp nie pozostaje bez wpływu na stosunek do kultury rosyjskiej („Polityka” 1/2001);

[...] rosyjska wieś [...] nie przystaje do stereotypów, według których jej mieszkańcy klepią biedę na ruinach upadłych kołchozów, kradną i piją („Newsweek Polska”, 2002/35);

Stereotyp Moskwy jako stolicy „imperium zła" jest w Polsce dość rozpowszechniony: głód, nędza, mafia („Rzeczpospolita”, 08 IX 1997).

Często też jest wzmiankowana negatywna postawa Polaków wobec Rosji i Rosjan, przeważnie w intencji szlachetnej polemiki (ale polemika jest zarazem potwierdzeniem istnienia utartych stereotypów), padają określenia pogarda, niechęćj antyro-syjskość:

Nieoficjalnie Polacy gardzili Rosjanami, bali się Rosjan, opowiadali o Rosjanach złośliwe dowcipy. („Gazeta Wyborcza”, 6 IV 2000);

...obecnie znacznie częściej stykamy się z inną postawą wobec Rosji i Rosjan: pełną pogardy i wyższości. („Rzeczpospolita” 12 IV 2001);

Obraz taki tworzą oczywiście media, ale nakłada się nań po prostu nasza niechęć do wszystkiego, co „ruskie" („Rzeczpospolita”, 8 IX 1997).

Odbywa się w ten sposób wtórna stereotypizacja stereotypu: w takich i podobnych uwagach przede wszystkim eksponowany jest nałożony na stereotyp obiegowy sąd aksjologiczny, który dotyczy stosunku Polaków do Rosjan i Rosji. Najczęściej pojawiający się w polskiej prasie stereotyp Rosjanina może być ujęty tak: Rosjanie klepią biedę, kradną i piją.

4.3.1. Syndrom słowiańskiej swojskości

Syndrom słowiańskiej swojskości w publicystyce jest reprezentowany prawie wyłącznie przez pijaństwo, które z całą powagą jest przedstawiane jako cecha narodowa ściśle związana jest z polskim rozumieniem „rosyjskiej duszy”.

Rosjanie mają te cechy narodowe, których Niemcy nie mają — picie na umór... („Rzeczpospolita” 28 IX 1994);