Rosjanin8

278 - V. Polskie stereotypy narodowe

28 — jest patriotą (miłość do ojczyzny — Rosji, pełny patriotyzm, poczucie więzi ojczyźnianej z Rosją, chęć oddania życia za Ojczyznę)-,

19 — urodził się i/lub mieszka w Rosji lub d. ZSRR {człowiek zamieszkujący terytorium obecnej Rosji, ewentualnie dawne ZSRR, urodzenie lub mieszkanie w Rosji, urodził się i mieszka w Rosji);

14 — mówi po rosyjsku {mówi po rosyjsku, znajomość i posługiwanie się językiem rosyjskim, ma śpiewny akcent w głosie);

12 — zna kulturę rosyjską, zachowuje tradycje narodowe {wierność tradycjom, utożsamianie się z folklorem narodu rosyjskiego, odrębność kulturowa);

8 — ma poczucie przynależności do narodu rosyjskiego (przynależność do nacji rosyjskiej, poczucie przynależności narodowej, utożsamianie się z narodowością rosyjską);

7 — jest związany z mafią {mafia, człowiek mafii, związek z mafią, morderstwa);

—    żyje w biedzie {bieda, biedota, ciągły brak pieniędzy, głód prostego człowieka);

—    jest zacofany {zacofanie, ciemnota);

6 — jest komunistą/ fanatykiem komunizmu {komunizm, przywiązanie do komunizmu, zaślepienie komunizmem);

—    handluje na bazarach {handel bazarowy, handel spirytusem, papierosy bez akcyzy,

—    pochodzi z Rosji {Rosja jako miejsce pochodzenia);

5 — czuje niechęć/ nienawiść do kapitalizmu/ Zachodu {niechęć do kapitalizmu, do Ameryki Północnej, pogarda dla Zachodu);

—    jest prawosławny (prawosławie, religia);

—    jest przedstawicielem narodu o bogatej kulturze (niesamowita kultura, wysoki poziom sztuki baletowej);

4 — jest źle wychowany {nieokrzesanie, zachowanie — raczej złe);

—    uparty {upór, zawziętość);

—    zniewolony/ bezkrytycznie podporządkowuje się władzy {zniewolony, pozostawienie państwu decyzji o sobie, ślepe zaufanie władzom);

—    nosi charakterystyczne ubranie {ubranie, papacha, dresy).

3.5. Jakie zmiany zaszły w polskim obrazie Rosjanina na przestrzeni 10 lat?

Jeśli porównamy dwa obrazy „prawdziwego” Rosjanina z ankiet ASA-90 i ASA-2000, zestawiając rangi aspektów w obu obrazach, otrzymamy wynik jak na wykresie 1.

W roku 1990 studenci lubelscy najczęściej eksponowali w obrazie „prawdziwego” Rosjanina cechy ideowe i polityczne (patriotyzm i ślepą, fanatyczną wiarę w komunizm), ale także postrzegali go w aspekcie swoistej kultury (zwłaszcza od strony języka i muzyki) oraz psychiki (podporządkowanie władzy, zastraszenie, uległość, agresywność, gościnność, kierowanie się emocjami).

Wroku 2000 studenci opisali „prawdziwego” Rosjanina w dużym stopniu inaczej, przede wszystkim od strony bytowej: jako człowieka nadużywającego alkoholu (podziwianego za „mocny łeb”), żyjącego w biedzie, handlarza powiązanego z ma-

^aSPekty    □ ASA-2000

Wykres 1. Cechy „prawdziwego” Rosjanina według aspektów na podstawie ASA-90 i ASA-2000

fią; ten aspekt w patrzeniu na Rosjan zdominował inne aspekty, jednak nie do końca. Zachował swoją silną, choć nieco osłabioną pozycję aspekt ideowy (patriotyzm, przywiązanie do komunizmu), wzbogacany teraz o zwyżkującą cechę „związek z re-ligią prawosławną”, jednocześnie lubelscy studenci w dużo mniejszym stopniu niż 10 lat wcześniej ich rówieśnicy wskazywali na swoistość psychiki Rosjan, ich cechy psychospołeczne i postawy polityczne. Znaczenie rzadziej też przypisywali Rosjanom specyficzne cechy fizyczne. Częściej natomiast postrzegali „prawdziwego” Rosjanina jako człowieka związanego przez miejsce zamieszkania i/lub urodzenia, bądź pochodzenia, z określoną przestrzenią geograficzną — zwykle Rosją.

Niemal tak samo ważna dla młodych Polaków w roku 1990 i w 2000 była płaszczyzna kulturowa w charakterystyce „prawdziwego” Rosjanina (ok. 17-16% wszystkich cytatów). Zarówno w ASA-90, jak i w ASA-2000 respondenci uznali język za jedną z podstawowych cech odróżniających Rosjan od innych narodowości czy wspólnot. Nadto eksponowali przywiązanie Rosjan do ich kultury i tradycji narodowej, podkreślali bogactwo tej kultury, zauważali muzykalność Rosjan, ale także ich zacofanie cywilizacyjne. W roku 2000 częściej wyrażano przekonanie, że „prawdziwy” Rosjanin jest prawosławny.

Psychologiczny portret Rosjanina, możliwy do zrekonstruowania na podstawie ankiety ASA-2000, jest znacznie uboższy niż ten z roku 1990. Można by rzec, że Rosjanin w oczach młodych Polaków jakby stracił swą tradycyjnie rozumianą „rosyjską duszę”.

Znamienne różnice uwidoczniły się w charakterystyce psychospołecznych i społecznych przymiotów „prawdziwego” Rosjanina. W roku 1990 tworzyły go cechy