S5008507

krótkotrwałego pobytu Celtów w Mołdawii i przeniknięcia niektórych form lateńskich dalej na wschód i północny wschód.

Drugą grupę chronologiczną tworzą zabytki lateńskie reprezentujące typy LT C i LT D. Obok omawianych niżej w tych samych kompleksach kulturowych występują o wiele liczniej zabytki zbliżone lub nawet identyczne z typami, które spotykamy na obszarze kultury lateńskiej, lecz należące do form szeroko rozpowszechnionych na wielu terenach innych kultur. Na obszarach położonych na wschód od Karpat nastąpiły w tym czasie bardzo poważne przemiany kulturowe (i etniczne). W rezultacie, w ostatnich wiekach przed n.e. tereny te zajmowały kultury: latenu dackiego (Muntenia i południowa Mołdawia); Poieneęti-Lu-kaśevka (środkowa i północna Mołdawia, Besarabia); zarubieniecka (Wołyń, Kijowszczyzna. Polesie); późnoscytyjska (północny Krym, dolne Podnieprze i dolne Podniestrze); sarmacka (obszary na wschód od Dniepru, a u schyłku interesującego nas okresu również sporadycznie na jego prawym brzegu).

W grupie zabytków, które z dużą dozą prawdopodobieństwa można uważać za dowód związków z kulturą lateńską, znajduje się ceramika, kilka fibul i wyrobów szklanych, kilka innych ozdób i okazów broni oraz przypuszczalnie hełmy. Z tej listy najbardziej pewnymi znaleziskami typu kultury lateńskiej są fragmenty naczyń grafitowych. Niewielkie serie ceramiki grafitowej znamy z siedmiu stanowisk w środkowej Mołdawii (Baiceni, Borosesti. Botosana. Davideni, Ghelaiesti, Lun ca Ciurei, Poiana-Dulceęti). W osadach tych znajdowano liczniej ceramikę typu cmentarzysk w Poieneąti i Lukaśevce, jak również tzw. ceramikę typu Lun ca Ciurei ^{1 2}. W jednej z tych osad (Lun ca Ciurei) odkryto również liczną serię fragmentów amfor z Rodos, m.in. ucha ze stemplami z lat 220 -180 p.n.e⁴⁷ Pozwala to ze znaczną dozą prawdopodobieństwa datować napływ ceramiki grafitowej do tego rejonu na II w. p.n.e.⁴⁸

Znaleziska te są niewątpliwie śladem kontaktów ludności kultury Poie-neęti-LukaSevka z terenami kultury lateńskiej.

Liczną serię klasycznych form naczyń kultury lateńskiej odkryto w Bovśivie koło Rohatynia, nad górnym Dniestrem. Odkryto tu 1 chatę, w której i w jej bliskim sąsiedztwie znaleziono sporą serię ceramiki grafitowej, niewielką liczbę fragmentów naczyń ręcznie lepionych oraz najliczniej — fragmenty toczonych naczyń bez domieszki grafitu. Wśród tych ostatnich znajdują się fragmenty misek różnych odmian (ryc. 14/5 - 7)⁴⁰, fragment naczynia flaszowatego (ryc. 14/8)^{3 4} oraz krępe naczynie wazowa te (ryc. 14/4). To ostatnie posiada wyraźne nawiązania na cmentarzyskach we wschodniej strefie kultury lateńskiej (głównie młodszych) ^{5 6 7}. Na tej podstawie można datować osadę w Bovsivie na środkowy okres lateński (zapewne LT Cj). Rejon Bovśivia można traktować jako „punkt etapowy wędrówki” naczynia grafitowego, którego fragment znaleziono w Velemićach na południowym Polesiu.

Nie jest całkiem jasne, skąd dotarły naczynia grafitowe do Mołdawii. Jak dotąd bowiem ceramikę grafitową odkryto w Siedmiogrodzie w 4 - 7 osadach środkowolateńskich (Curciu, Mediaę-Teba, More$ti, i Se-beę oraz być może w Noslac, Cipau, Someęeni-Cluj) oraz w późniejszych oppidach dackich w Gradiętea Muncelului, Costesti i Piatra Craivi, i to w niewielkich ilościach a poza tym w getyjsłom oppidum Zimnicea w Muntenii. Na istnienie stosunków między kulturą Poieneęti-Lukaśevka a Siedmiogrodem w schyłkowej fazie trwania tu osadnictwa kultury lateńskiej wskazuje poza tym znalezienie w Moreęti fragmentów naczyń typu Poieneęti⁸. Z tego względu można podtrzymywać przypuszczenie o siedmiogrodzkim pochodzeniu naczyń grafitowych z Mołdawii ⁹/ Osadę zaś z Bovśivia można wiązać z rejonem górnej Cisy, gdzie posiadamy liczniejsze dowody użytkowania ceramiki grafitowej **, podobnie jak

2010/03/01 23:15

1

Na temat osad typu Lunca Ciurei i Lukaśevka por. zwłaszcza: M. A. Roma novskaja 1962; tejże 1964; tejże 1969; A. Laszló I969a; S. Teodor u 1967: tejże 1969a: tejże 1969b; G. B. Fedorov 1960, s. 17-22, 240-246.

⁴⁷ D. T u d o r 1954, s. 82 n. Analogicznie datowane stemple, według informacji M. Babe$a, pochodzą też z Boroseęti. Dalszych znalezisk tego typu dokonano na kilku pokrewnych osadach (D. Tudor 1954; tenże 1967), w których nie znaleziono jednak ceramiki grafitowej (np. w Luka£evce).

2

A La szło (1969a, &. 79; 1969b, 89-90) datuje na III w. p.n.e. chatę nr 2 z B&iceni, w której znaleziono też skorupy grafitowe, i zalicza ją do starszej fazy osady. Tak wczesna chronologia napływu Ceramiki grafitowej na obszar Mołdawii wydaje się jednak mało prawdopodobna. Podkreślić trzeba, że choć zbiór ceramiki grafitowej z tego obszaru nie obejmuje wielu charakterystycznych fragmentów, to bezspornie brak wśród nich okazów typu LT B.

3

   Por. np. serię misek z niezbyt daleko położonego cmentarzyska w Ciumeęti (V. Zirra 1967, ryc. 41-42).

4

   Fragment szyjki pochodzi przypuszczalnie z okazu zbliżonego do naczynia z Kiszombor d. Hunyady 1942, tabł. XCII 2) czy Apahidy (I. Kovści 1911,

ryc. 42/1).

5

   Znamy je np. z Media? (I. Nestor 1937-1940, ryc. 2/2), Dinnyes. Ordód-Ba-bót i Miskolc-Pślyandvar (I. Hunyady 1942, tabl. LXX 3, LXXIX 2-3), Hołiare (B. Benadik 1957a, tabl. XXXVII 12), Ciume?ti V. Zirra 1967, ryc. 43).

6

   Por. rozdział II.

⁵⁵ Por. K. Horedt 1965, ryc. 10/1-2; C. Daicoviciu 1960, s. 244.

⁵⁴ Nie wydaje się bowiem prawdopodobne przybycie ich z Oltenii. gdzie wystąpiły też naczynia grafitowe w Tumu-Severin-Schela Cladovei (por. rozdział III). Tą naddunajską drogą napłynęła zapewne ceramika grafitowa do Zimnicea.

7

   Znamy je tu z Mukaćeva (V. I. Bidzilja 1964. s. 129 n., tabl. IX 1-9, 23,

8

dzilja 1970), Ciumeęti (V. Z i r r a >

9

X 1-2, 10-11), Użgorodu (Ju. V. Kucharenko 1959, s. 44), Novoklynova (Bi