44393

Formy niezłożone przymiotników wychodzą z użycia w XV wieku ZŁOŻONA

Niektóre z form podlegają trwałym lub okresowym przekształceniom. Od XV wieku zaczyna się zastępowanie:

końcówki -im lub - ym w nar/ędniku Lpoj. końcówka -em np. sercem skruszonem i duchem pokor nem.

Starej końców ki -em w miej stów niki l.poj. końców kami -im//-ym np. w domu świętym. Zastępowanie końcówek -imi//-ymi w narzędniku 1. ma końców ka - emi np. nad ludźmi dobremi.

W kilku formach ulegają w XV wieku zmianie końcówki w związku z procesem zaniku iloczasu i powstania samogłosek pochylonych. Tu należą końcówki: -ego, - emu, -a, -e

Odmiana zaimków

Istnieją archaiczne formacje, które kontynuują stan doby przedpiśmiennej, a nie utrzymują się później.:

biernik l.poj. rodzaju żeńskiego z końcówką ”-ę” - rękę twoję mianownik l.mn. rodzaju męskiego - sądowie twoi

mianownik i biernik l.mn. rodzaju nijakiego z końcówką „-a” - ta ista słowa, wszystka działa

mianownik l.poj. rodzaju męskiego - jem, jenże mianownik l.poj rodzaju żeńskiego jaże, jeż Już w XV wieku rzadko trafia się forma „go” w miejsce „ji”.

Starą końcówkę narzędnika -im//-ym zastępuje końcówka -em. ale i na odwrót, wskutek czego te dwa przypadki spływają się w poł. XV wieku i występują w formie chwiejnej końcówki.

Odmiana liczebników

Znamiennym rysem staropolskiej odmiany liczebnika jest zachowawczość. Panują formy odziedziczone z epoki prasłowiańskiej i polskiej przedpiśmiennej.

Przykłady:

Liczebniki 5-10 zachowują odmianę żeńskich rzeczowników spółgłoskowych - pięć, piąci, piącią

Liczebniki 11-19, 50-90, 500 - 900 odmieniają tylko człon pierwszy: dwanaście studzien, piącinaćcie, piąciaset.

Liczebniki 300, 400 zachowują formy archaiczne: trzyset, cztyrset

W dobie staropolskiej są w użyciu archaiczne formy liczebników zbiorowych: dwój, obój, trój, które odmieniają się tak jak zaimek osobowy „mój”.

W dobie staropolskiej istnieją także liczebniki zespołowe: samowtór, samodziesiat, samodwadziest.

Czasowniki

Staropolskie system koniugacyjny posiada kilka archaicznych form, odziedziczonych po epoce przedpiśmiennej i prasłowiańskiej. Ale szybko one zanikają i na ogół w dobie staropolskiej znajdują się w postaci szczątkowej.

W zabytkach średniowiecznych - ” Psałterz floriański”, „Kazania świętokrzyskie”- zachowało się 26 form pierwotnego aoiystu i imperfektiL

Do charakterystycznych form należą także czasowniki zakończone na -w oraz z zakończeniem na -wszy//-szy : zbiegszy, zawoław, rzekw.