S6300667

B

Zdania te mogłyby być uznane zarówno za nonsensy, jak i wypo^ literalne (np. wygłaszane przez fizyków w laboratorium, w którym szczególne warunki fizyczne, lub przy uwzględnieniu instrumentalni sposobów percepcji); zawierają one wyrażenia, które można by wykpi 1 stać w wypowiedziach metaforycznych. Mogą o tym przekonać naste ^ jące zdania przenośne, podobne do cytowanych przez Reddy’ego;

„Z ogrzanego wnętrza powietrze wylewa się ciepłą strugą.”

..Była między nimi niewidzialna powietrzna bariera i choć bardzo się ~ rali, nie mogli jej rozbić”.

„Ten stół, o który się pokłóciliśmy, jest dla mnie niczym, pustym scem w przestrzeni”.

„Stół nakryty do Wigilii promieniował ciepłem rodzinnego domu”

Aby uwydatnić Literalny sens zdań mówiących dosłownie o sytuacja^ normalnie nie spotykanych, można je — zauważa Reddy — wypowiada z frazą komentującą, np.: Jak uczy doświadczenie...; Jak wynika z _naj nowszych obserwacji i wyliczeń...; W takich to a takich warunkach za. chodzi to a to...; Choć dotąd sądzono, że..., okazuje się jednak, że... jtp Wyrażenia metaforyczne bywają więc niekiedy identyczne formalny z wyrażeniami literalnymi, lecz różnią się od nich aktualną funkcją jęj munikacyjną. Zgodnie z sugestią Reddy’ego granicy, jaka dzieli metafo rę od wyrażeń nieprzenośnych, szukać należy także w sferze referencji Mając na względzie ten postulat, zauważmy, że niekoniecznie musi to być referencja realna, zachodząca w świecie rzeczywistym (ewentualni) przy zmienionych parametrach fizycznych lub sposobach percepcji). Dzię. ki kreacyjnym możliwościom wypowiedzi językowej powoływane bywać w tekście światy fikcyjne. Owe odrębne światy kreowane są w baśniach i i& nych utworach fantastycznych, np. z dziedziny science-fiction. Cechują są one szczególnymi, sobie tylko właściwymi stanami rzeczy, co sprawia, a status komunikacyjny odnoszących się do nich zdań określany być musi dli każdego z tych „światów” zawsze od nowa i w sposób niezależny.

Ustalenie funkcji komunikacyjnej zdań w wypowiedziach tego typu a chodzi przy uwzględnieniu koreferencjałności pewnych wyrażeń w obrębu danego tekstu i niesprzeczności kolejnych zdań. Dzięki temu przeprowadzi

ne mogą być w odniesieniu do nich takie operacje interpretacyjne, które umożliwiają odróżnienie zdania użytego w sensie dosłownym od zdania przenośnego. Postać zdań metaforycznych — zależna od warunków referen-cjalnych 1 zmienia się w wypowiedziach tego typu od tekstu do tekstu i bywa różna od postaci zdań przenośnych stosowanych w świecie realnym. Dana wypowiedź, w normalnych warunkach dająca się zrozumieć tylko na prawach przenośni, w określonym kontekście może być wypowiedzią dosłowną, odnoszącą się do sytuacji fantastycznej. I odwrotnie, zdanie wyglądające na fragment fikcji baśniowej może mówić o rzeczywistości realnej, ale w sposób przenośny. Dla ilustracji przytoczmy kilka zdań literalnych (A) z wypowiedzi fantastycznej (z baśni Andersena) i zestawmy je z szeregiem zasadniczo podobnych zdań metaforycznych (B):

B

... wzniosła w górę cudne białe ramiona, stanęła na palcach i popłynęła po posadzce; tańczyła tak, jak nikt nigdy nie tańczył¹¹².

Kwiaty tańczyły na wietrze...

Byłem twoim cieniem, ale ty nie doceniłaś tego.

A

... popłynęła wzdłuż okien pałacu i zaglądała do wnętrza¹¹¹.

Kwiaty tańczyły całą noc i były zmęczone i chore...¹¹³

... musi mi pan przyrzec, że nigdy nikomu w tym mieście nie powiesz, iż byłem pańskim cienie m¹¹⁴.

Podobne pary zdań można by długo jeszcze mnożyć. Znalazłoby się tam zdanie o rzece krainy słodyczy z Dziadka do orzechów (A), przeciwstawione przenośnemu zwrotowi idiomatycznemu: „jest to kraina mlekiem

Zdanie takie mogłoby się pojawić np. w baśni o Syrenie, gdy Andersenowska Syrena ostatni raz przepływa obok podwodnego pałacu.

¹¹² Zob. J. Ch. Andersen, Baśnie, Warszawa 1968, s. 44.

^1,3 Kwiaty małej Idy, s. 18, passim.

¹¹⁴ Cień, ibidem, s. 141.

409