039 (8)

językowe mogą być uznane za ten sam wyraz gramatyczny jedynie wówczas, gdy zarówno znaczenie, jak i forma tych wyrażeń są identyczne.

W języku polskim wyraz gramatyczny jest najczęściej reprezentowany przez pojedynczy wyraz tekstowy, por. np. formy gramatyczne imion reprezentowane zawsze przez pojedynczy wyraz tekstowy pies (C., lp.) :=psu, trzy (C.) := trzem, DOBRY (r. ż., B., lp.) \= dobrą-, część form gramatycznych czasownika, np. PISAĆ (tryb oznajmujący, czas ter., 2. os., lp.) :=piszesz, STAĆ (bezok.) :=stać. Wyraz gramatyczny reprezentowany przez pojedynczy wyraz tekstowy będziemy nazywać syntetycznym wyrazem gramatycznym (syntetyczną formą gramatyczną).

Jak widzieliśmy wyżej (zob. 2.2. i 2.3.) wyraz gramatyczny (forma gramatyczna) może być również reprezentowany przez ponadjednoelementowy ciąg wyrazów tekstowych (np. będzie pisał, boję się). Wyrazy (formy) gramatyczne o takiej strukturze będziemy nazywać analitycznymi (lub pery-frastycznymi) wyrazami (formami) gramatycznymi. Analityczne wyrazy (formy) gramatyczne to m.in., obok form typu będę pisał, będę pisać, także formy czasu przeszłego pisałem, (kiedy)-śmy przyszli (zob. 2.3.), trybu przypuszczającego poczekalibyście, byłby poczekał, (może) byś usiadł. Analitycznymi wyrazami (formami) gramatycznymi są również wyrażenia typu bać się, wstydzi się, stało się, (oni) by się cieszyli, (my)śmy się pospieszyli (w dwu ostatnich przykładach pojedynczy wyraz gramatyczny jest reprezentowany przez ciąg trzech wyrazów tekstowych); jeżeli... to, dopóty... dopóki, wyrażenia typu bielinek kapustnik, a także np. białego kruka, oddać sprawiedliwość, chwycić byka za rogi, ma pecha.    ,

Jak wynika m.in. z podanych wyżej przykładów, pojęcie „forma gramatyczna” (=„wyraz gramatyczny”) jest szersze niż pojęcie „forma fleksyjna” (zob. „Podstawowe pojęcia fleksji”, 3.2.). Pojęcie „forma flaksyjna” zakłada istnienie ponadjednoelementowego zbioru pozostających w opozycji funkcjonalnej form (wyrazów) gramatycznych, należących do jednego leksemu; pojęcie „forma gramtyczna” („wyraz gramatyczny”) takiego założenia nie zawiera (zob. 2.5.4.). Forma fleksyjna nie może być na mocy definicji jedynym reprezentantem leksemu, do którego należy.

2.4.2. Gramatem

Ta sama funkcja językowa (znaczenie) może, jak stwierdziliśmy wyżej (zob. 2.4.1.), być wyrażana przez różne wyrazy tekstowe. Funkcję językową (zespól funkcji językowych) stanowiącą znaczenie wyrazu gramatycznego nazwiemy gramatemeni; np. kompleks znaczeniowy złożony ze znaczenia leksykalnego ‘utrwalać tekst za pomocą znaków alfabetu (liter) na powierzchni obiektu (np. papieru), PISAĆ’ leksemu czasownikowego pisać oraz funkcji gramatycznej ‘bezokolicznik’: ‘PISAĆ, bezok.’ stanowi łącznie gramatem wyrazu gramatycznego pisać ‘pisać, bezok.’; podobnie kompleks semantyczny ‘szkoła, C. lp.’ jest gramatemem wyrazu gramatycznego szkole ‘szkoła, C. lp.’ (gdzie ‘PISAĆ’, ‘SZKOŁA’ są skrótowymi zapisami znaczenia odpowiednich leksemów). W obrębie wyrazu gramatycznego zachodzi stosunek wyrażania między gramatemem i przypisanym do niego odpowiednim wyrazem tekstowym (lub ciągiem wyrazów tekstowych): dany wyraz tekstowy (ciąg wyrazów tekstowych) wyraża gramatem (gramatem jest wyrażany przez dany wyraz tekstowy / ciąg

39