SAM01

WpIUj potyfca zagraniom w XX I XXI wMtu    Główne kferunkJ. fakty, ludzie, wydarz*

Warto wspomnieć, że na rozpoczynającą się 25 kwietnia 1945 r. w San Francisco konferencję powołującą> Organizacje Narodów: 2^ noc2onvch nie został zaproszony ani rząd Arciszewskiego, ani Rząd Tymczasowy. Foteł zarezerwowany dla Polski - kraju najdłużej spośród wszystkich uczestników koalicji antyhitlerowskiej walczącego z Niemcami - był pusty.

W cieniu procesu toczyły się - aczkolwiek opornie - konsultacje w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN). Podczas tych rozmów unikano oficjalnych rozmów o uwięzionych Polakach. Dla biorących udział w konsultacjach polskich polityków z Londynu fakt sądzenia i skazania większości sądzonych byt ko-lejnym dowodem na to. że nie mogą już liczyć na skuteczne poparć* mocarstw zachodnich. Tego samego dnia w godzinach popołudniowych przydzielono teki w przyszłym gabinecie.

Moskiewskie negocjacje przedstawicieli „Polski Lubelskiej" (Bieruta, Osóbki-Morawskiego, Gomułki i in.), z przybyłym do Moskw) Mikołajczykiem i innymi osobistościami, w sprawie poszerzenia Rządu Tymczasowego były trudne i zakończyły się dopiero w czerwcu. Istotne znaczenie miało oświadczenie byłego premiera Mikołajczyka o gotowości uznania przez niego zarówno ustaleń jałtańskich, jak i linii Curzona wraz z pozostawieniem Lwowa po stronie radzieckiej. Anglosasom nie udało się sprawić, aby powołany został zupełnie nowy rząd, w którym udział osobistości spoza środowisk skrajnie lewicowych byłby możliwie liczny. Rosjanie przeforsowali swe stanowisko, zgodnie z którym powstający TRJN byt jedynie poszerzonym dotychczasowym Rządem Tymczasowym. Ostatecznie Mikołajczyk w randze wicepremiera zdecydował się wziąć udział w tworzeniu rzą-

Jednak okoliczności powstania TRJN obciążyły moralnie i politycznie wchodzących do niego demokratycznych polityków. Jego członkowie nie upomnieli się bowiem o sądzonych w Moskwie. Szczególne odium spadało na Mikołajczyka jako emigracyjnego premiera, bo-

wiem skazani zostali w procesie jego partyjni koledzy. Niewiele mógł jednak dla nich uczynić. Przed odlotem do Polski prosił tylko Bieruta i Molotowa o interwencję u Stalina w sprawie uwolnienia polityków.

Następnego dnia nowy rząd uznały Francja i Szwecja, a 5 lipca Wielka Brytania i Stany Zjednoczone, co równało się cofnięciu uznania dla rządu RP na uchodźstwie. Protesty gabinetu premiera Arciszewskiego, po których zapewne sami autorzy niczego się nie spodziewali, zostały przez mocarstwa zignorowane. Pojałtańskiego TRJN nie uznał Watykan oraz Hiszpania. Portugalia. Irlandia, Liban. Kuba i Salwador. Gabinet Arciszewskiego podkreślił, że TRJN „jest nielegalny i przez naród Polski dobrowolnie uznany być nie może".

Część społeczeństwa i demokratycznych polityków z Mikołajczy-kiem łudziła się jeszcze, że uda się zachować przynajmniej ograniczoną niepodległość, a nowy ustrój będzie miał cechy systemu parlamen-lamo-demokratycznego - o tę stawkę miała toczyć się w następnych kilkunastu miesiącach nierówna walka polityczna między komunistami a ugrupowaniami demokratycznymi. Dla wielu jednak wyzwolenie oznaczało jedynie zamianę jednej okupacji na drugą. Trudno przychodziło pogodzić się z myślą, iż - wbrew pięknym hasłom Karty Atlantyckiej ogłoszonej latem 1941 r. przez Roosevelta i Churchilla - los narodu polskiego musiał zostać podporządkowany kalkulacjom wielkich mocarstw.

95 ■