R III s 16

122 40 PRAC BADAWCZYCH, KTÓRE ZMIENIŁY OBLICZE PSYCHOLOGII

bardziej skłonne do imitowania agresji słownej, podczas gdy chłopcy naśladowali raczej przemoc fizyczną.

Chłopcy istotnie częściej niż dziewczynki byli agresywni fizycznie prawie w każdych warunkach. Jeżeli podsumuje się wszystkie agresywne zachowania wyliczone w tabeli 3.2 z uwzględnieniem pici wykonawców (pamiętając, że chłopców było tylu, co dziewczynek), to okazuje się, że 270 aktów agresji dopuścili się chłopcy, a 128,3 dziewczynki.

OMÓWIENIE

Bandura, Ross i Ross twierdzili, że swoim eksperymentem wykazali, jak można się uczyć pewnych zachowań - w tym wypadku agresywnych - przez obserwację i naśladowanie, kiedy ani modele, ani obserwujący nie otrzymują żadnego wzmocnienia. Autorzy wyciągają z wyników swoich badań wniosek, że dzieci, obserwując takie zachowania dorosłych, otrzymują informację, że te formy przemocy są dozwolone, a zatem u dziecka dochodzi do osłabienia hamulców wobec użycia siły. Konsekwencją obserwowania przemocy - twierdzą - jest zwiększenie prawdopodobieństwa, że dziecko zareaguje agresywnym zachowaniem na przyszłe frustracje.

Badacze zajęli się również tym, dlaczego wpływ agresywnych modeli pici męskiej na chłopców był o wiele silniejszy niż oddziaływanie agresywnych osób pici żeńskiej na dziewczynki. Wyjaśniają, że w naszej kulturze - podobnie jak w większości kultur - agresja jest spostrzegana jako bardziej typowa dla mężczyzn niż dla kobiet. Innymi słowy, jest ona zachowaniem męskim. Dlatego modelowanie agresji przez mężczyznę niosło ze sobą silę społecznej akceptacji, toteż miało większy wpływ na obserwujące dzieci.

KOLEJNE BADANIA

Kiedy przeprowadzano ten eksperyment, badacze prawdopodobnie nawet sobie nie wyobrażali, jak wielkie będzie jego znaczenie. We wczesnych latach sześćdziesiątych XX wieku telewizja stała się potężną silą w amerykańskiej kulturze i odbiorcy zaczęli się troszczyć o to, jak oglądana w telewizji przemoc wpłynie na ich dzieci. Stało się to przedmiotem trwających do dziś zażartych polemik. W ciągu ubiegłych trzydziestu lat odbyły się nie mniej niż trzy sesje Kongresu na temat pokazywania przemocy w telewizji i powoływano się w ich trakcie na prace Bandury i innych psychologów.

Dwa lata później ta sama trójka naukowców przeprowadziła kolejne badania, których celem było sprawdzenie oddziaływania agresywnych modeli - ludzi występujących w filmach lub modeli nicbędących ludźmi. Stosując podobną metodę badawczą z wykorzystaniem agresji wobec lalki Bobo, Bandura, Ross i Ross

zaprojektowali eksperyment, który pozwolił porównać wpływ żywego dorosłego modela, tego samego modela na filmie i takiego samego agresywnego zachowania na filmie rysunkowym. Badania wykazały, że żywy model miał większy wpływ niż sfilmowany, a ten ostatni - z kolei - większy niż film rysunkowy. Jednak wszystkie trzy formy modelowania agresji przyczyniały się do istotnie większej liczby agresywnych zachowań u dzieci obserwujących owe agresywne modele niż dostrzeżono u dzieci kontaktujących się z modelami nieagresywnymi i u dzieci z grupy kontrolnej (Bandura, Ross, Ross, 1963).

Optymistyczny wydźwięk mają wyniki jednego z późniejszych badań Bandury: w pewnych warunkach można zmieniać wpływ modelowanej agresji. Przypomnijmy sobie, że w trakcie pierwszego eksperymentu ani badani, ani modele nie otrzymywali żadnych nagród. Ale jak przypuszczasz, co by się działo, gdyby dziecko zobaczyło, że zachowujący się agresywnie model został nagrodzony lub ukarany za swoje zachowanie? Bandura (1965) sprawdził to i odkrył, że dzieci w większym stopniu naśladowały przemoc, kiedy widziały, że jest ona nagradzana, ale w istotnie mniejszym - kiedy model był karany za swoje agresywne zachowanie.

Krytycy badań Bandury zarzucali mu, że agresja wobec nadmuchiwanej lalki to nie to samo, co atakowanie prawdziwego człowieka, i że dzieci widzą tę różnicę. Na podstawie badań Bandury i jego współpracownic inni naukowcy sprawdzili oddziaływanie modelowanej przemocy na prawdziwą agresję. W jednym z eksperymentów wykorzystujących metodę Bandury (Hanratty, 0’Neil, Sulzer, 1972) dzieci obserwowały agresywnego dorosłego modela, a następnie wywołano u nich wysoki poziom frustracji. Wówczas dzieci często zachowywały się agresywnie wobec żywego człowieka (ubranego w strój clowna), niezależnie od tego, czy osoba ta miała związek z przyczyną frustracji, czy też nie.

NAJNOWSZA LITERATURA

Wkład, jaki wniosły do psychologii omawiane w niniejszym rozdziale badania Bandury, był dwojaki. Po pierwsze, pokazały one bardzo wyraźnie, jak dzieci nabywają nowe zachowania, po prostu obserwując dorosłych, nawet kiedy dorośli nie są fizycznie obecni. Zwolennicy teorii społecznego uczenia się uważają, że wiele, jeśli nie większość, zachowań, które składają się na osobowość człowieka, jest kształtowanych w procesie modelowania. Po drugie, badania te były fundamentem dla setek prac badawczych prowadzonych w ostatnich czterdziestu latach, których przedmiotem był wpływ, jaki ma na dzieci oglądanie przez nie agresji na żywo lub w mediach. (Streszczenie wkładu wniesionego przez Bandurę do psychologii zob. http://www.ship.edu/~cgboeree^andura.html, 1988.)

W ciągu ostatnich pięciu łat odbyła się nowa seria sesji Kongresu USA na temat ewentualnych skutków przemocy ukazywanej w mediach, przede wszystkim w telewizji oraz w grach wideo, grach komputerowych i w intemecie. Właściciele stacji