11584 R III s 15

120 40 PRAC BADAWCZYCH, KTÓRE ZMIENIŁY OBLICZE PSYCHOLOGII

z namalowaną na nim twarzą. Nalomiast do zabawek nieagresywnych zaliczały się następujące przedmioty: zastawa stołowa, kredki, papier, piłka, dwie lalki, samochody osobowe i ciężarówki oraz plastikowe zwierzątka. Każde z badanych dzieci bawiło się w tym pokoju przez dwadzieścia minut. W tym czasie siedzący za weneckim lustrem sędziowie oceniali zachowanie dziecka, stosując kilka skal agresji.

Skale agresji

W zachowaniu dziecka dokonywano oceny ośmiu reakcji. W celu zachowania jasności tego omówienia streścimy tutaj tylko cztery najbardziej charakterystyczne reakcje. Po pierwsze, rejestrowano wszystkie zachowania, które naśladowały agresję fizyczną modela. Były to: siadanie na Bobo, uderzanie lalki pięścią w nos, walenie drewnianym młotkiem, kopanie, wyrzucanie w powietrze. Po drugie, mierzono naśladowanie agresji słownej modela, licząc powtarzane przez dzieci wyrażenia: „walnąć go, powalić go, buch” itd. Po trzecie, rejestrowano inne przejawy agresji z użyciem drewnianego młotka (to znaczy uderzanie nim przedmiotów innych niż lalka). Po czwarte, dokumentowano wszystkie przejawy agresji fizycznej i słownej, które nie były naśladowaniem przemocy używanej przez modela.

WYNIKI

Wyniki tych obserwacji są podsumowane w tabeli 3.2. Jeżeli uważnie im się przyjrzysz, to odkryjesz, że trzy z czterech wstępnych hipotez Bandury, Ross i Ross zostały potwierdzone.

U dzieci, mających kontakt z agresywnym modelem, zaobserwowano tendencję do dokładnego naśladowania zachowań, które zaobserwowały. W wypadku tych badanych zanotowano średnio 38,2 przypadków naśladownictwa fizycznej agresji u każdego badanego płci męskiej i 12,7 - u każdej osoby badanej płci żeńskiej. Ponadto, agresja słowna modeli była naśladowana średnio 17 razy przez chłopców i 15,7 - przez dziewczynki. Te konkretne akty agresji fizycznej i słownej nie były w ogóle obserwowane u badanych mających kontakt z modelami nieagresywnymi lub w grupie kontrolnej, która nie stykała się z żadnym modelem.

Jak pamiętamy, Bandura i jego współpracowniczki przewidywali, że nieagresywni modele będą wpływali hamująco na zachowania agresywne u dzieci. Aby udowodnić słuszność tej hipotezy, należałoby wykazać, że badani mający kontakt z nieagresywnym modelem zachowywali się agresywnie istotnie rzadziej niż te osoby z grupy kontrolnej, które nie miały styczności z żadnym modelem. Porównanie kolumny nieagresywnych modeli ze średnimi grupy kontrolnej w tabeli 3.2 wykazuje, że wyniki są nieco bardziej skomplikowane. Na przykład chłopcy i dziewczynki, którzy obserwowali modela nieagresywnego, wykazywali o wiele mniej niebędącej naśladownictwem agresji związanej z drewnianym młotkiem niż dzieci z grupy kontrolnej, ale

chłopcy, którzy obserwowali nieagresywnego modela pici żeńskiej, byli bardziej agresywni, używając drewnianego młotka, niż chłopcy z grupy kontrolnej. Jak przyznają autorzy, wyniki związane z hamującym agresję wpływem nieagresywnych modeli są tak niespójne, że nie można na ich podstawie wyciągać wniosków.

Natomiast dane z tabeli 3.2 zdecydowanie potwierdziły przewidywaną różnicę pici. Wyraźnie widać, że na agresywne zachowanie chłopców większy wpływ mieli agresywni modele płci męskiej niż zachowujące się agresywnie modele pici żeńskiej. Średnia liczba agresywnych zachowań u chłopców obserwujących agresywnego modela pici męskiej wynosiła 104; natomiast gdy obserwowany model byl pici żeńskiej, liczba ta wyniosła 48,4. Wyniki dziewczynek były mniej spójne, s'rednia liczba agresywnych zachowań w przypadku agresywnego modela pici żeńskiej wyniosła 57,7; natomiast gdy model był płci męskiej - 36,3. Autorzy zwracają uwagę na to, że naśladując agresywne zachowanie modela tej samej płci, dziewczynki były

Tabela 3.2

Średnia liczba agresywnych reakcji u dzieci podlegających różnym warunkom eksperymentalnym

TYP AGRESJI	MODEL				BRAK MODELA
	AGRESYWNY MĘŻCZYZNA	NIEAGRESYWNY MĘŻCZYZNA	AGRESYWNA KOBIETA	NIEAGRESYWNA KOBIETA	GRUPA KONTROLNA
Naśladowanie agresji fizycznej
Chłopcy	25,8	1,5	12,4	0,2	1,2
Dziewczynki	7,2	0,0	5,5	2,5	2,0
Naśladowanie agresji shwnej
Chłopcy	12,7	0,0	4,3	1,1	1,7
Dziewczynki	2,0	0,0	13,7	0,3	0,7
Agresja związana z drewnianym młotkiem
Chłopcy	28,8	6,7	15,5	18,7	13,5
Dziewczynki	18,7	0,5	17,2	0,5	13,1
Agresja bez naśladowania
Chłopcy	36,7	22,3	16,2	26,1	24,6
Dziewczynki	8,4	1,4	21,3	7,2	6,1
(opracowano na podstawie s. 579)

■