13303 R III s 12

114 40 PRAC BADAWCZYCH, KTÓRE ZMIENIŁY OBLICZE PSYCHOLOGII

NAJNOWSZA LITERATURA

Skinner, jako jedna z najważniejszych postaci w historii psychologii, ma nadal dalekosiężny i istotny wpływ na literaturę naukową z różnych dziedzin, Każdego roku w wielu pracach badawczych przywołuje się jego artykuł na temat przesądnych zachowań opublikowany w 1948 roku. W jednej z tych prac analizowano nowe behawioralne podejścia do wyjas'niania znaczenia snów (dodatkowe omówienie snów i ich interpretacji: zob. poprzednia część tej książki). Dixon i Hayes (1999) postulują, że śniąc, ludzie mogą podstawiać różne bodźce do danych sytuacji i sprawdzać różne reakcje na nie, reakcje, które na jawie mogłyby wywoływać pożądane konsekwencje, lub też ich nie wywoływać. Innymi słowy, być może ludzie są bardziej przesądni, kiedy śpią, niż kiedy czuwają!

Inny skłaniający do przemyśleń artykuł, który nawiązuje do badań Skinnera opublikowanych w 1948 roku (Sagvolden i in., 1998), analizuje rolę wzmocnienia w zespole nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ADHD - attention deficit/hyperactivity disorder). Badacze zapraszali chłopców, u których zdiagnozo-wano ADHD, i takich, u których nie postawiono tej diagnozy, do udziału w grze. Nagrodą miały być monety i małe zabawki. Chociaż wzmocnienie było dostarczane w stałych trzydziestosekundowych odstępach (wzmocnienie przypadkowe), jednak wszyscy chłopcy zaczęli się zachowywać w sposób, który - jak wierzyli - miał związek z nagrodami. Innymi słowy, stali się przesądni w taki sam sposób jak gołębie Skinnera. W następnej fazie eksperymentu wycofano wzmocnienie, co zgodnie z oczekiwaniami powinno spowodować zmniejszenie nasilenia i całkowity zanik uwarunkowanych zachowań (wygaszanie). Dokładnie taki proces miał miejsce u dzieci bez ADHD. Natomiast chłopcy, u których zdiagnozowano ADHD, po krótkiej przerwie stali się bardziej aktywni i zaczęli wykazywać impulsywne wybuchy reakcji w jeszcze szybszym tempie, tak jakby ponownie dostarczono im wzmocnienia. Autorzy przypuszczają, że z tej nadmiernej aktywności i impulsywności wynikła znacznie mniejsza zdolność chłopców z ADHD niż pozostałych chłopców do radzenia sobie z opóźnionym wzmocnieniem. Takie odkrycia w znacznym stopniu się przyczyniają do lepszego zrozumienia ADHD i zwiększają możliwości jego skutecznego leczenia.

Jedna z najsłynniejszych prac Skinnera - powieść Walden Two - została po raz pierwszy opublikowana w tym samym roku, co jego artykuł o przesądnych gołębiach. Walden Two to stworzona przez Skinnera wizja utopijnego społeczeństwa rządzonego zasadami warunkowania sprawczego, którego wszyscy członkowie są szczęśliwi, zadowoleni, bezpieczni i produktywni. Zasięgu wpływu Skinnera na prawdziwe życie dowodzi fakt, że jego behawiorystyczne poglądy zawarte w powieści Walden Two były podstawą założonej w 1967 roku w Wirginii wspólnoty o nazwie Twin Oaks. Wydanie tej powieści wiązało się z odczuwanym przez Skinnera pragnieniem wyjścia poza swoje laboratorium pełne szczurów i gołębi oraz rozwinięcia swoich poglądów w coś, co można by nazwać filozofią behawiorystyczną. W dzisiejszych czasach, kiedy psychologowie piszą o ważnych kwestiach dotyczących ludzkich zachowań w społeczeństwie, często powołują się na powieść Walden Two (zob. Kimball, Heward, 1993; Malm, 1993).

WNIOSKI

Przesądy są wszędzie. Prawdopodobnie sam(a) jesteś trochę przesądny(-a), a na pewno znasz ludzi, którzy są zabobonni. Badanie sportowców ze szkól średnich i colle-ge’ów wykazało, że 40% zawodników zachowuje się przesądnie przed zawodami lub w ich trakcie (Buhrmann, Zaugg, 1981). Niektóre przesądy do tego stopnia stały się częścią kultury, że wywołują skutki na skalę społeczną. Zapewne wiesz, że większość wysokich budynków nie ma trzynastego piętra. Cóż, jest to nie do końca prawdziwe. Naturalnie trzynaste piętro istnieje, ale nie ma piętra oznaczonego numerem 13. Prawdopodobnie nie wynika to z tego, że architekci i budowniczowie są szczególnie przesądną grupą ludzi, lecz raczej z tego, iż powierzchnie na trzynastym piętrze trudno jest wynająć lub sprzedać. Innym przykładem jest to, że Amerykanie są tak przesądni, jeśli chodzi o używanie banknotów dwudolarowych, że Skarb Państwa ma cztery miliony tych banknotów, których ludzie nie chcą używać!

Czy przesądy świadczą o braku zdrowia psychicznego? Większość psychologów jest zdania, że chociaż z definicji zachowania przesądne nie wywołują spodziewanych konsekwencji, jednak odgrywają pożyteczną rolę. Kiedy człowiek znajduje się w trudnej sytuacji, takie zachowania mogą mu dać poczucie siły i kontroli. Interesujące jest to, że ludzie, którzy wykonują niebezpieczne zawody, mają więcej przesądów niż inni. Poczucie zwiększonej władzy i kontroli wynikające z zachowań przesądnych może się przyczyniać do zmniejszenia lęków, zwiększenia pewności siebie i poczucia bezpieczeństwa oraz do lepszego wykonywania zadań.

Bruner, A„ Reuuski, S. (1961). Collateral behavior in humans. Journal ot the Experimental Analysis ot Behavior, 4, 349-350.

Buhrmann, H„ Zaugg, M. (1981). Superstitions among basketball players: An investigation of various forms of superstitio-us beliefs and behavior among competitive basketball players at the junior high school lo university level. Journal of Sport Behavior, 4,163-174.

Dixon, M„ Hayes, L. (1999). A behavioral analysis of dreams. Psychological Record, 49(4), 613-627.

Kimball, M. J„ Heward, W. (1993). A synthesis ol conlemplation, prediction, and control. American Psychologist, 48, 587-588.

Malm, L. (1993). The edipse of meaning in cognitive psychology: Implications for humanistic psychology. Journal of Hu-manistic Psychology, 33,67-87.

Morris, E. (1997, wrzesień). Rozmowa z profesorem Edwardem K. Morrisem, Humań Development and Family Life, the University of Kansas.

Rogers, C. R. (1964). Toward a science of the person. W: F. W. Wann (red.), Behaviorism and phenomenology; Con-Irasting bases lor modern psychology. Chicago: Phoenix Books.

Sagvo!den, T„ Aase, H„ Zeiner, P., Berger, D. (1998). Altered reinforcement mechanisms in Attention-deficit / hyperactivi-ty disorder. Behavioral Brain Research, 94(1), 67-71.