s 104 105

ROZDZIAŁ 4

104

gany niższe mają prawnie zagwarantowaną samodzielność. Relacje między jednostkami samorządu są oparte na drugim obok decentralizacji założeniu reform ustrojowych z 1998 r., to znaczy na subsydiarności. Zgodnie z tą zasadą nigdy nie należy powierzać jednostce większej, na przykład powiatowi, tego, co może zrobić równie efektywnie jednostka mniejsza, czyli gmina. Z drugiej strony jednostki większe powinny działać wyłącznie w tych dziedzinach, w których wielkość daje im możliwość lepszego, sprawniejszego działania¹.

Zakres zadań samorządu określa ustawodawca. Artykuł 44 ust. 1 Konstytucji RP stanowi jedynie ogólnie, że gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym na zasadach określonych w ustawach, a - jak to wynika z art. 43 ust. 2 Konstytucji RP - jej zadania polegają na zaspokajaniu zbiorowych potrzeb społeczności lokalnej. Zgodnie z art. 2 u.s.g. gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, co jest przejawem jej samodzielności. Zadania publiczne gminy mają mieć znaczenie lokalne (art. 6 ust. 1 u.s.g.). Zadania o charakterze publicznym to - w rozumieniu potocznym - te, które służą określonej zbiorowości lokalnej², a zadania o znaczeniu lokalnym są realizowane w obrębie oznaczonym granicami gminy jako terytorium i w odniesieniu do ludności gminy.

Podstawowy podział zadań gminy obejmuje zadania własne i zlecone³. Własne zadania gminy są dla niej podstawowe, i to one warunkują funkcjonowanie samorządu gminnego. Do zadań własnych należy zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej (art. 6 ust. 1 u.s.g.). Zadania te mogą mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny. Ustawodawca każdorazowo rozstrzyga, które z zadań są zaliczane do poszczególnych kategorii. Przyczyną powstania kategorii zadań własnych o charakterze obowiązkowym było dążenie do zapewnienia mieszkańcom świadczeń publicznych o charakterze elementarnym⁴. Gmina ma obowiązek wykonać te zadania. Inaczej jest w przypadku zadań własnych fakultatywnych, które gmina wykonuje tylko w takim zakresie, w jakim jest to możliwe ze względu na posiadane przez nią środki finansowe.

Zadania zlecone z zakresu administracji państwowej to druga kategoria /.adań wykonywanych przez gminę⁵. Gmina działa jako przedstawiciel tej administracji, dokonując czynności prawnych w jej imieniu i ze skutkiem dla niej. Podstawowym uzasadnieniem przekazania tych zadań gminie jest to, że na tym szczeblu nie funkcjonują odrębne organy administracji rządowej. Przekazywanie zadań zleconych ma ograniczony charakter i każdorazowo wynika z „uzasadnionych potrzeb państwa”. Wyróżnia się dwie formy zlecania zadań gminie - zlecanie zadań w drodze ustawy (art. 8 ust. 1 u.s.g.) i zlecanie zadań w drodze porozumienia z organami administracji rządowej (art. 8 ust. 2 u.s.g.). Warunkiem wykonywania zadań zleconych jest zapewnienie na ten cel środków finansowych przez administrację rządową. Wyraźnego określenia „zadania zlecone” użyto tylko w ustawie o samorządzie gminy. Ustawy powiatowa i wojewódzka zrywają z terminologią ustawy gminnej, co należy uznać tylko za niedoskonałość legislacyjną, gdyż stosując kryterium merytoryczne, można wyróżnić wśród zadań realizowanych przez powiat i województwo samorządowe także zadania zlecone⁶. Obecnie zatraca się ostrość podziału na zadania własne i zlecone, głównie dlatego, że nadzór państwowy nad wszystkimi zadaniami realizowanymi przez samorząd odbywa się na podstawie jednego kryterium - legalności, czyli zgodności z prawem⁷.

Zadaniem własnym gminy o charakterze obowiązkowym jest - w zakresie oświaty - zakładanie i prowadzenie publicznych:

•    przedszkoli, w tym specjalnych i z oddziałami integracyjnymi oraz innych form wychowania przedszkolnego,

•    szkół podstawowych i gimnazjów, w tym z oddziałami integracyjnymi, z wyjątkiem szkół podstawowych i gimnazjów specjalnych, szkół artystycznych oraz szkół przy zakładach karnych, zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich.

Gminy mogą zakładać i prowadzić szkoły i placówki oświatowe publiczne o zasięgu gminnym, których prowadzenie nie należy do ich zadań własnych, na podstawie porozumienia z jednostką samorządu terytorialnego (na przykład powiatem), dla której prowadzenie danego typu szkoły lub placówki jest zadaniem własnym.

Ze względu na trudności w dotarciu dzieci niepełnosprawnych do szkół i przedszkoli, a zatem w celu zapewnienia im równego dostępu do edukacji, nałożono na gminy obowiązki związane z ich transportem, a mianowicie obowiązek zapewnienia:

1

   Ibidem, s. 136-137.

2

   B. Dolnicki, Samorząd terytorialny, Kraków 2001, s. 68.

3

   Wszystkie jednostki samorządu mogą także na podstawie porozumienia wykonywać zadania powierzone przez wojewodę. Organy wykonawcze danej jednostki samorządu terytorialnego, to jest w gminie wójt, burmistrz, prezydent, w powiecie zarząd powiatu, a w województwie samorządowym zarząd województwa, zawierają porozumienie z wojewodą i w jego imieniu wykonują zadania powierzone. Kategorię zadań powierzonych przewiduje ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o administracji rządowej w województwie w art. 33 i 34.

4

   D. Kurzyna-Chmiel, Nadzór wojewody nad samoiządem terytorialnym..., s. 58 i 59.

5

   Eadcm, Zlecanie i powierzanie zadań samorządom, Gazeta Samorządu i Administracji 2001, nr 5, s. 30-31.

6

   Eadem, Nadzór wojewody nad samorządem terytorialnym..., s. 63 i n.

7

   Ibidem, s. 67.