104 105

Rozdział IX

ogółu mieszkańców jest wybierana rada. Administracja gmin kierowana Jest zazwyczaj Jednoosobowo, a burmistrz posiada stosunkowo szerokie i wyłączne kompetencje. Pozycją burmistrza umacnia często występujące łączenie funkcji kierownika administracji i przewodniczącego rady. Z reguły Jest on wybierany przez radę. ale w niektórych landach burmistrz jest wybierany w drodze wyborów bezpośrednich przez mieszkańców gminy. Kadencja rad oraz Ich organów wykonawczych Jest zróżnicowana i trwa w niektórych landach 4 lata. a w innych 6 lub 8 lat.

Różne tzw. modele ustroju gminy niemieckiej najczęściej oparte są na tradycjach poszczególnych części państwa. Wyróżnia się przede wszystkim model magistracki (czasem zwany pruskim), w którym sprawuje administrację organ kolegialny, model burmistrzowski (czasem zwany reńskim), podkreślający monokratyczny charakter władzy burmistrza, model północnoniemleckl z dominującą pozycją rady oraz model połu-dntowoniemiecki. w którym występują rada i monokratyczny organ stojący na czele administracji gminy, wybierany przez mieszkańców: przewodniczy on radzie oraz tzw. zgromadzeniu obywatelskiemu i oba te organy są jakby równorzędne, a układ wzajemnych stosunków zależy od wielu, często zmieniających się okoliczności.

W powiatach starosta z reguły łączy w sobie funkcje organu samorządowego i rządowego. a istniejące w ostatnich latach w Niemczech tendencje podkreślają integrowanie się sfery rządowej i samorządowej na szczeblach ponadgminnych.

Model amerykański

Stany Zjednoczone są dziś największą potęgą gospodarczą 1 militarną, a kultura 1 sposób życia oddzialywują silnie na cały świat. Osiągnięcia i sukcesy są w dużej mierze zasługą sprawnie działającej administracji.

Administracja Stanów Zjednoczonych kształtowała się w oderwaniu od feudali-zmu. Koloniści amerykańscy modyfikowali instytucje właściwe Anglii w kierunku liberalno-demokratycznym, dostosowywali swoje rozwiązania do wymogów tzw. społeczeństwa masowego, dążącego w swojej masie do czynnego udziału w życiu społecznym. Szeroko stosowano np. mechanizmy wyborcze w celu obsadzania stanowisk w administracji. Od początku znaczną rolę. różną w różnych stanach, odgrywał wzorowany na angielskim samorząd terytorialny powoływany w drodze wyborów. W federacji Jedynym wybieralnym urzędnikiem był i jest prezydent. Konstytucja z 1787 roku stwierdza, że jest on jedynym organem władzy wykonawczej. W USA nie ma rządu odrębnego od głowy państwa, nie ma premiera czy kanclerza ani ministrów. Sekretarze stojący na czele tzw. departamentów (początkowo było Ich trzy. a teraz czternaście, z których Jeden - sprawiedliwości, ma na czele nie sekretarza, lecz prokuratora generalnego) oraz wyżsi urzędnicy federalni są tylko pomocnikami prezydenta. choC prezydent powołuje ich za zgodą i radą Senatu. Prezydent ponosi całą odpowiedzialność za całośC federalnej administracji, a sekretarze tylko za swoje działania. Prezydent może powoływać doradców, ale nie musi się llczyC z ich zdaniem. Zespół doradców tworzy tzw. gabinet, w skład którego wchodzą doradcy oraz sekretarze, a czasem I Inne osoby powołane przez prezydenta. Kongres może na drodze ustawodawczej wkraczać w sferę organizacji administracji federalnej, two-

_

nąc organy typu specjalnego wyłączone z podporządkowania prezydentowi. Są to najczęściej tzw. niezależne agencie ma|ące stosunkowo luźny związek z prezydentem, np. Międzystanowa Komisja Handlu za|muje się przede wszystkim transportem. Agencje nie wchodzą do struktur departamentów, mają prawo wydawania aktów normatywnych, a nawet trochę uprawnień typu sądowego I działają kolegialnie. Formalnie agencje nie należą do sfery władzy wykonawczej. Dzlt istnieje około 60 agencji i to powoduje, że Ilość departamentów (czyli naszych niby-resortów - ministerstw) |est stosunkowo nula. Amerykańska administracja jest sprawna i działa w sposób jakby naturalny, zrozumiały dla wyborcy I podatnika, czyli obywatela. Dużą wagę przywiązuje do organizacji I metod pracy. Odrębnie wybierani urzędnicy na szczeblu stanowym są podporządkowani gubernatorom, będącym szefami władzy wykonawczej. W miastach często wprowadza się system zarządcy (menedżera), przejęty z businessu. Wybieralna rada kontroluje i rozlicza kontraktowego zarządcę na podstawie jego konkretnych zobowiązań. W USA często widać zbliżenie między administracją prywatną a publiczną. Podobne są metody dzialanU. toteż pracownicy często przechodzą z jednej do drugiej.

W XIX wieku cechą modelu amerykańskiego byt system łupów wprowadzony w administracji federalnej. Wychodząc z założeń tak rozumianej demokracji uważano. że administracja nie powinna być stała ani zbytnio fachowa. Zwolennicy nowo wybranego prezydenta powinni zająć wszystkie ważniejsze posady w urzędach administracyjnych. od najwyższych do najniższych. Prezydent Andrew Jackson w 1829 roku dokonał całkowitej wymiany w aparacie federalnym i można powiedzieć, że do dziś ten system, choć w łagodnej formie. |est utrzymany. Ustawa z 1883 roku upoważniła prezydenta do wyłączenia poszczególnych kategorii urzędów federalnych z systemu łupów. Tb umożliwiło wprowadzenie fachowej i neutralnej politycznie służby cywilnej. Urzędnicy amerykańscy są poddani ogólnym regułom prawa pracy. Aktualnie około lOK stanowisk w administracji federalnej obsadzane jest na zasadzie politycznej i podobnie Jest na szczeblach niższych. Dbałość o neutralność polityczną. poprawność, fachowość I rozumienie Interesu państwa przyczynia się do dobrej jakości administracji amerykańskiej.

Otwarcie administracji publicznej na sektor prywatny, oparte na przekonaniu, że ten, kto osiąga dobre wyniki w firmie prywatnej, będzie dobrze administrował sprawami publicznymi, często zaciera granicę między Interesem publicznym a prywatnym. Sekretarz obrony za prezydentury generała Eisenhowera, będący przedtem prezesem General Motors, powiedział: .co Jest dobre dla G.M.. jest dobre dla USA / vke versi". Wielu urzędników wywodzi się z businessu, a także wielu wychodząc ze służby państwowej zajmuje wysokie stanowiska w sektorze prywatnym.

Model szwedzki

Szwecja w XVIII wieku była praktycznie odizolowana od Europy. Oryginalność je) widać np. w braku podziału resortowego Istniejącego w zasadzie do połowy XIX wieku. ftadycją szwedzką jest traktowanie urzędników państwowych na równi z sędziami. Dotyczy to m.fn. niezawisłości I stabilizacji stosunku służbowego. Ttadycją jest

105