Scan41 (2)

Proces myślowy tworzący naukę (Abler, Adams, Gould 1971, cz.1) obejmuje następujące etapy: percepcję zdarzeń (doświadczenie), tworzenie konstruktów, formułowanie pojęć i megapojęć, tworzenie megakoristruktów przez wiązanie pojęć z konstruktami.

Konstrukty wyprowadzamy z doświadczeń przez ich porządkowanie. Doświadczenia wyróżniają się unikalnością i swoistą specyfiką Porządkuje się je stosując zwykle metodę klasyfikacji. Nasze doświadczenia staramy się wiązać z kategoriami

0    wyższej ogólności. Funkcje wiążące pełnią definicje. Wyższy stopień porządku wprowadzamy przez formułowanie pojęć.

W przeciwieństwie do konstruktów, pojęcia są ideami bardziej abstrahującymi, odległymi od treści empirycznych (abstraktami).

Dochodzi się do nich na podstawie bardzo wielu doświadczeń w bardzo długim okresie. Pojęcia najwyższego rzędu nazywa się megapojęciami. Istnieją tylko dwa megapojęcia: pojęcie liczby i pojęcie relacji. Stanowią one przedmiot badań nauk formalnych, tj. logiki i matematyki.

Rozpad geografii na wiele niezwiązanych ze sobą subdyscyplin jest przykładem daleko posuniętej fragmentaryzacji w ramach wąskich specjalizacji. Wąska specjalizacja utożsamiana była dotychczas z fachowością i profesjonalizmem. Konsekwencją specjalizacji było stałe pogłębianie badań, które z kolei nieuchronnie prowadziło do oddalania się od samego przedmiotu badania, ku zgłębianiu

1    doskonaleniu metody jako takiej. Stąd też stopniowo prace badawcze w coraz mniejszym stopniu były obserwacją a coraz bardziej stawały się wysublimowaną procedurą obliczeniową⁹⁶. Gwałtowny rozwój techniki matematycznej i informatycznej w dobie modernizmu bardzo te tendencje zdynamizował. Kwantyfikacja przestała być środkiem poznania jakościowego, a nazbyt często okazywała się celem samym w sobie. Stąd obecnie w badaniach geograficznych opis wydaje się znacznie potężniejszym narzędziem niż inne, bardziej analityczne metody⁰⁷. Przyczyną powyższego są analizy przestrzenne, które dążą do wyabstrahowania powszechnie występujących, powtarzalnych struktur i mechanizmów. Warunkiem koniecznym ich siły wyjaśniającej jest jednak fakt rzeczywiście ogólnego i krytycznego charakteru zidentyfikowanych struktur. Siła narracji bierze się natomiast ze sposobu wyboru chronologicznych zdarzeń, budując przyczynowo-skutkową sekwencję prowadzącą do konkluzji. Współczesne studia nad zjawiskami globalnymi dowiodły, że procesy powszechnie uważane za uniwersalne nie tylko rodzą się w konkretach, geograficznie i historycznie określonych środowiskach lokalnych, ale też rozwijają się w sposób naznaczony geohistorycznym kontekstem⁰⁸. Stąd i ten kierunek badań nie może być pominięty w badaniach prowadzonych na gruncie geografii bezpieczeństwa. Konflikty, irracjonalizm ludzkiego działania, a przede wszystkim jego innowacyjność sprawiają że rzeczywistość społeczna zmienia się często w sposób niemożliwy do przewidzenia. Znacznie łatwiej jest zrozu-

⁹⁸1 Sagan, Metodologiczne dylematy współczesnej geografii społeczno-ekonomicznej, Studia Regionalne i Lokalne nr 2, Scholar, Warszawa 2000.

⁹⁷ D. Cosgrove, Models, description and imagination in Geography, [w.] B. McMillan, Remodelling Geography, Oxford: Blackwell 1989, s. 230-244.

** I. Sagan, wyd. cyt.

83