ScanImage0006

16

znajdowały się ich ujścia. W głębi Półwyspu rzeki te tworzyły syste komunikacji z jeziorami, najczęściej połączonymi ze sobą mnicjszyi i większymi rzekami. W samej Finlandii zliczono ponad 60 tysięcy mni< szych i większych jezior, zaś w Karelii około 2500. Jeżeli dodać do tej jeziora estońskie, nowogrodzkie i wałdajskie, to uzyskuje się niewiarygodj liczbę tysięcy kilometrów kwadratowych powierzchni wodnej, ze znaczn wolniejszym i mniejszym parowaniem, niż ma to miejsce w bardzi umiarkowanej strefie Europy.

Rzeki Równiny Wschodnioeuropejskiej biorą swój początek z błot i j zior, a źródła ich znajdują się na stosunkowo nieznacznej wysokości ni poziomem morza, np.: źródła Wołgi leżą na wysokości 250 m npm. Przel i spadek wód w tych rzekach jest bardzo powolny, co ma dodatni wpływ i komunikację, zwłaszcza przy płynięciu pod prąd tzn. z południa na półno Z rzek zlewiska Bałtyku ważna jest Newa łącząca Zatokę Fińską z jeziorci Ładogą oraz jej dopływy Tosna, Iżora i Ochta. Zatokę Fińską z południe wiąże przede wszystkim Narva, tworząca system komunikacji wraz z jezii rem Pejpus, Pskowskim i rzeką Wieliką. Jednak najważniejszym szlakic komunikacyjnym była Dźwina uchodząca do Zatoki Ryskiej, której źród znajdujące się w odległości 12 km od źródeł Wołgi i dopływy tworzą sil bezpośrednich połączeń z dopływami Wołgi i Dniepru.

W wiekach średnich i wcześniej niezwykle ważną rolę ogrywała rzek Wołchow, biorąca początek z jeziora Ilmeń i wpadająca do jeziora Ładog Do Ładogi wpada także Św^rir, będąca ważnym ogniwem w system wodnym łączącym Bałtyk z morzem Kaspijskim oraz rzeka Sjaś. Specjali rolę w omawianych czasach odgrywała rzeka Ługa wpadająca do Zato Fińskiej, która wraz ze swym dopływem rzeką Oricdież stanowiła tra kontaktową między osadnikami znad Zatoki, jeziora Ładoga i dorzec jeziora Ilmeń.

Dźwina, Wołga i Dniepr stanowiły najważniejsze szlaki handlowe, a p wać po nich można było niemal od źródeł, wykorzystując przewłoki międ ich dopływami, które skracały drogę znad Bałtyku na Daleki Wschód i c krajów cywilizacji śródziemnomorskiej.

Oprócz rzek i jezior w^r krajobrazie ojczystym Finów Zachodnich c minowały lasy. Na północy iglaste lasy tajgowe, na południu lasy miesza z przewagą brzozy, osiny i olchy. Jedynie w pobliżu wybrzeży morski! lasy były bardziej urozmaicone gatunkowo, z dębami, lipami i jesionan] a nawet grabami.

Charakterystyczną cechą lasów tajgowych jest obfitość bagien, błot i zior. Najbardziej powszechne gatunki drzew w tajdze, to świerki i sosn z pewnym udziałem modrzewia i jodły, które w oddzielnych rejonach twofl zwarte puszcze. W lasach tajgowych najlepiej czują .się zwierzęta z rodził kun, a w szczególności rosomak (Gulo gulo), kuna leśna (Martes marte^ kuna kamionka (Martes Toina), tchórz (Mustela putorius), gronostaj (Md tela erminea), wydra (Lutra lutra), łasica (Mustela nivalis) i soból (Marti

^ zibcllina). Charakterystyczną zwierzyną lasów tajgowych są gryzonie, a więc ^ bóbr (Castor fiber), wiewiórka (Sciurus vulgaris), polatucha (Sciuropterus russicus) i popielica (Myoxus). Licznie zamieszkiwały tajgę łosie (Alccsalces),

! sarny (Capreolus capreolus), tury (Bos primigenius), żubry (Bison curo-paeus), a zwłaszcza dziki (Sus scrofa fera), niedźwiedzie (Ursus), rysic (Lynx i; | lynx), borsuki (Meles meles) i lisy (Vulpcs vulpes). Jak można wnosić na podstawie licznych źródeł pisanych i archeologicznych, futra i skóry zwierząt tajgowych były najbardziej atrakcyjnym towarem dla kupców z południa, zachodu i wschodu.

Lasy tajgowe wyrosły na glebach będących morenowymi warstwami piasków, żwirów i glin, przy czym im badziej na północ, tym gleba jest bardziej kamienista, zaś krajobraz różnicują wychodnie słabo wietrzejących skał. Pod cienką warstewką próchnicy wytworzyła się szaro-biała warstwa ? krzemionkowa, przypominająca kolorem i fakturą dobrze przepalony popiół. Gleba ta, w języku rosyjskim, nosi nazwę „podzoł” (od zola - popiół) i swymi właściwościami zbliżona jest do naszych gleb bielicowych. Warstw^ra „podzołu”, składająca się głównie z krzemionki, nie posiada pożywnych dla roślin składników', a w'ięc w zasadzie nie nadaje się do upraw rolnych. Obok podzołu, w tajdze występują gleby iłowe, błotne i torfowe, a także humuso-wo-węglanowe, pokrewne naszym rędzinom. Wszystkie te gleby mają bardzo małą wartość dla upraw.

Północne lasy iglaste, pozbawione poszycia i krzewów, nie nadają się także dla gospodarki hodow-lancj. Wyjątek mogą stanowić jedynie trawiaste polany o swoistym mikroklimacie, rozrzucone z rzadka wśród puszcz mo-drzewiowo-jodłowych, rozciągające się w dolinach rzek i rzeczek, rzadkie na północy, porosłe w podszyciu trawą, bory sosnowe.

Strefa lasów mieszanych nie wymaga tak szerokiego omówienia. Występują w niej dogodne dla upraw rolnych przestrzenie, więcej też jest polan międzyleśnych i obszarów łąkowych, sprzyjających hodowli. Rozciągająca się wzdłuż Zatoki Botnickiej Nizina Wschodniobotnicka, posiada gleby gliniaste porośnięte na północy drzewami iglastymi, na południu mieszanymi. Rolnictwo mogło się rozwijać jedynie w' części południowej i to z niejakim trudem, zważywszy ciężkie gleby wymagające dobrych technik uprawowych. Podobna sytuacja glebowa i możliwości upraw istniały na pobrzeżach Zatoki Fińskiej. Nieco lepiej działo się rolnikom osiadłym w dolinach rzek strefy lasów mieszanych i południowej tajgi. Tu możliwość upraw jęczmienia i pszenicy, nawet w przypadku bardzo prymitywnych technik, była znacząca i wykorzystywana już w zaraniu osiadłego trybu życia.

Lato na północnych krańcach Europy jest krótkie, upalne i przesycone trującymi wyziewami ogromnych połaci mokradeł i bagien. W ciągu

r-

!paru godzin letniego południa niebo pozbawione chmur i szkliste od żaru, powietrze rozżarzone od gorących promieni słońca powoduje samo-zapalanic torfu, suchego mchu i nieuprzątniętych drzew. Bagna i moczary są wynikiem stosunkowo niewielkiego parowania wód z rzek i j^mr