ScanImage012 (6)

28

W tzw. okresie atlantyckim, gdy klimat holocenu osiągnął swoje op timum, mieszkańcy Północy europejskiej wytworzyli specyficzną kultur-mczolityczną, sięgającą swymi tradycjami do poprzedniej epoki, znakomi de dostosowaną do korzystania z naturalnych bogactw środowiska natura Incgo. W riągu IV i III tysiąclecia p.n.e., w strefę tajgową Europy przybyh grupy ludności z południa i wschodu, co miało znaczący wpływ cywilizacy jny. Zwiastuny nowej epoki - stabilizacja osad, doskonalsze narzędzi; z kamienia gładzonego, umiejętność lepienia naczyń glinianych mogl powstać w miejscowych środowiskach ludnośdowych. Zbyt surowy klima stwarzał naturalną barierę dla rozwoju upraw rolnych i hodowli, które tc zajęcia stanowiły rzeczywiste osiągnięcia cywilizacyjne epoki neolitu w^r Europie. Niemniej, także w zakresie gospodarki, nastąpił prawdziwy przełom Polegał on na umiejętności sieciowego odłowu ryb, zastosowaniu łukt i strzał w myśliwstwie leśnym i rozszerzeniu asortymentu pożywienia prze; zbiór dziko rosnących kłączy, bulw, ziaren i owoców. Prawidłowe wyko rzystywanie darów' natury powodowało wzrost demograficzny, na co wskazują odkrywane osady i obozow-iska oraz liczba zgubionych w tajdzt przedmiotów.

Ślady stabilnego osadnictwa odkrywane są na Wyspach Alandzkich Przesmyku Karelskim, u wybrzeży i na wyspach jezior Ładoga i One# (V.F. Fiłatowa, 1972, s. 10; T. Edgrcn, 1966, s. 144; K. Meinandcr, 1982 s. 23). W obrębie osad i obozowisk znajdowana jest ceramika o specyficz nych formach i sposobach zdobnictwa, określane przez archeologów jako typ Sperrings (A. Europeus, 1954, s. 33). Formalnie wywieść ją można oć najstarszych okazów ceramiki dołkowo-grzebykowej znanej z dorzeczł Wołgi i Kamy. Jej metryka ustalona na IV tysiąclecie p.n.e. i obecność zarówno nad Bałtykiem, jak środkową Wołgą i Kamą, pozwala włączyć cal} ten obszar w jedną strefę etnokulturową, hipotetycznie identyfikowana z prafinopermską wspólnotą językową (K. Meinander, 1982, s. 23 n) (ryc. 5)

Chronologicznym odpowiednikiem ceramiki typu Sperrings na południowo-wschodnich wybrzeżach Bałtyku były naczynia typu Narwa, występując* w obrębie odkrywanych osad i obozowisk (L. Janits, 1959, s. 122). Twórcy i użytkownicy ceramiki typu Narwa wywodzili się również z dołkowo-grze-bykowego kręgu kulturowego, lecz wyraźny wpływ na nich miały grupy ludności związane z zachodniobałtycką kulturą Ertcbrdlc (K. Meinander 1982, s. 22).

Strefa zwartego osadnictwa kultury ceramiki dołkowo-grzebykowej w rejonie południowo-wschodniego Bałtyku obejmowała dzisiejszą Estonię i Łotwę. Dalej na południe spotyka się jedynie pojedyncze ślady zapewne gospodarczej penetracji jej twórców (I. Loże, 1984, s. 28). Daty C₁₄ uzyskan* z osiedli w- Nainiekste i Piestina (Łotwa), wskazują na trwałe usadowienie sk mieszkańców na pobrzeżu bałtyckim 4700 - 4000 lat temu. Jedyne znan< dotąd cmentarzysko ludności tej kultury w- Zvejnieki (Łotwa), zawierało pochówki szkieletowe, ułożone na wznak, rzadziej twarzą do ziemi, z głow$

Ryc. 5. Obszar występowania zabytków typu Sperrings (K. Meinander, 1982),

skierowaną na wschód lub zachód. Szkielety posypywane ochrą, należą do bardzo bogato wyposażonych w krzemienne groty strzał, bursztynowe zawieszki, paciorki, kółka i narzędzia z kości (F. Zagorskis, 1974, s. 14 n). Nadbałtycka grupa kultury ceramiki grzebykowo-dołkowej reprezentuje pewien stopień rozwoju cywilizacyjnego mieszkańców północnej peryferii europejskiej strefy lasów mieszanych i tajgowych w IV i 111 tysiącleciu p.n.e. Istnieje pogląd, że wywodzą się oni w całości z dawnego potencjału ludnościowego kultury Sperrings, narwiańskiej i postnarwiańskiej. Nie przeczy to w żaden sposób możliwości istnienia między nimi ogólnoflńskich więzi komunikatywnych (l.A. Loże, 1984, s. 34).

Źródła archeologiczne informują, że ówcześni mieszkańcy tej strefy zakładali rozległe osiedla przy ujściu rzek do morza i jezior. W obrębie tych osiedli wznoszono domy naziemne, nieco tylko zagłębione w grunt, ustawiane obok siebie (K. Meinander, 1976, s. 26). Wśród wyrobów miejscowych spotyka się przedmioty sprowadzane z odległych stron, np. narzędzia z krzemienia lub ozdoby bursztynowe. Podstawę bytu ludności stanowiło myśliw-stwo, rybołówstw'o i zbieractwo (K. Meinander, 1982, s. 25).

Około 2300 r. p.n.e. na południowe pobrzeża Bałtyku dotarły grupy rolników i hodowców z zachodniej i środkowej Europy, związane z kręgiem kultur ceramiki sznurowej (A. Europeus, 1937, s. 120n; T. Edgren, 1970, s. 48, 53-56). Pozostając nad Bałtykiem stworzyli własną kulturę, której szczątki odkrywane przez archeologów określane są jako kultura toporów bojowych. Twórcy tej kultury z południowo-wschodnich pobrzeży Bałtyku weszli do Fcnnoskandii, na Wyspy Alandzkie i do centralnej Szwecji